Ці не будзе грахом, калі чалавек аддае свае органы для трансплантацыі?

У кожнага чалавека можа здарыцца такі момант, калі яго далейшае жыццё будзе залежаць ад перасадкі аднаго з органаў цела. Ніхто з нас не застрахаваны ад выпадкаў, калі раптам гінуць з’едзеныя хваробай сэрца, ныркі, печань, страўнік... Цяжка перадаць адчуванні чалавека, які даведваецца ад доктара, што адзіны яго ратунак — гэта найхутчэйшая трансплантацыя паміраючага органа на здаровы, і  што ўсё яго далейшае зямное «быць або не быць» залежыць ад донара — асобы, якая зга­дзілася пасмяротна падарыць яму, напрыклад, сваё здаровае сэрца.


Праблема перасадкі органаў будзіць шмат пытанняў і дыскусій, бо закранае самыя розныя і самыя далікатныя сферы нашага жыцця: рэлігійнага, маральнага, псіхалагічнага, фізічнага, грамадскага, эканамічнага. З аднаго боку, усе разумеюць важнасць таго, што трансплантацыя можа ўратаваць жыцці многіх лю­дзей. З другога боку, узнікае шмат засцярогаў і небяспекі. Сярод іх дастаткова ўзгадаць хаця б праблема выкарыстання людзей як сыравіны — біямашынаў па прадукцыі органаў (донарства з прымусу, за грошы, забіванне або калечанне дзеля выкарыстання органаў).

Нават калі ў грамадстве склалася агульнае пазітыўнае стаўленне да трансплантацыі, усё роўна існуюць значныя праблемы. Расце колькасць запатрабаванняў на перасадку органаў, расце ўзровень развіцця медыцыны (наяўнасць альтэрнатыўных лячэбных метадаў, сродкаў ці матэрыялаў), а таксама ўсведамленне грамадствам важнасці гэтай справы (адкрытасць на донарства, пазітыўнае стаўленне пацыентаў, дазвол на такога роду тэрапію).

Аднак існуе не менш важны аспект — гэта факт агульнага дэфіцыту донарскіх органаў, што нараджае небяспечную спакусу камерцыялізацыі, карупцыі і злачыннасці ў сферы транспланталогіі (гандаль органамі, падзел пацыентаў на важнейшых і менш важных паводле іх фінансавых магчымасцяў, маніпуляцыі, эксперыменты з жыццём і смяротнасцю чалавека і г.д.).

Пазіцыя Касцёла ў пытаннях трансплантацыі акрэслена перадусім у Катэхізісе Каталіцкага Касцёла, у вучэнні папаў Пія XII і Яна Паўла II, а таксама ў шматлікіх выказваннях кангрэгацый і камісій Апостальскай Сталіцы.

Папа Пій XII акрэсліў асноўныя прынцыпы ў стаўленні Касцёла да перасадкі органаў (Прамова ад 11.05.1956). Ян Павел ІІ развіў гэтае вучэнне перадусім у энцыкліцы «Evangelium vitae», а таксама падчас дакладаў на шматлікіх сустрэчах з прадстаўнікамі медыцыны. Асаблівай увагі заслугоўвае яго выступленне перад трасплантолагамі ў 1990, 1991 і 2000 гг.

Катэхізіс Каталіцкага Касцёла (ККК) у пунктах 2296 і 2301 пазітыўна выказваецца пра перасадку органаў як выраз любові да бліжняга, але ста­віць пэўныя ўмовы, пра якія мы скажам далей.Афіцыйная пазіцыя Касцёла ў сферы транспланталогіі акрэслена таксама ў адмысловай Карце супрацоўнікаў аховы здароўя, выдадзенай Папскай Радай па справах душпастырства службы аховы здароўя (Ватыкан, 1995), а таксама ў дэкларацыях Папскай Акадэміі навук (Рым, 1985).

Разглядаючы адносіны Касцёла да трансплантацыі органаў, неабходна падкрэс­ліць яго пазітыўнае стаўленне пры ўмове захавання нормаў каталіцкай маралі (ККК, 2296). Гэта значыць, што існуюць пэўныя ўмовы, пры якіх перасадка органаў можа лічыцца рэлігійна і маральна дазволенай. У першую чаргу, як падкрэсліў у 1956 г. папа Пій XII, неабходна свядомая і дабравольная згода донара на эксплантацыю (забранне) яго органаў пасля смерці. Донарства ад жывой асобы тэарэтычна дазваляецца ў крайніх сітуацыях, якія практычна не павінны мець месца і застаюцца дыскусійнымі. Таму Касцёл акцэнтуе ўвагу на пасмяротным забіранні органаў. Маральна дазваляецца (пры пэўных умовах) трансплантаваць тканкі, адзін з парных органаў (ныркі, лёгкія). Няпарныя органы дазваляецца забіраць толькі ад памерлых. Абсалютна недапушчальнаю лічыцца перасадка мозгу і палавых залозаў нават ад памерлых, бо яны найбольш звязаныя з ідэнтычнасцю і ўнікальнасцю чалавечай асобы, што неабходна ахоўваць і бараніць.

Перасадка органаў мараль­на апраўданая, калі яна мае выключна тэрапеўтычны (лячэбны) характар, калі вычарпаны ўсе іншыя спосабы дапамогі пацыенту, калі яна з’яўляецца адзіным і неабходным спосабам ратавання жыцця. Усялякая рызыка павінна кампенсавацца добрымі вынікамі перасадкі. Пры гэтым неабходна ўлічваць рызыку не толькі фізічную, але і псіхічную, маральную, духоўную і сацыяльную.

У справе перасадкі органаў важную ролю адыгрывае фундаментальная персаналістычная норма каталіцкай маралі: трасплантацыя датычыць непасрэдна асобаў — як даўцы, так і прымальніка органа. Таму абавязкова павінна быць асабістая, непасрэдная, свядомая і дабравольная згода як адной, так і другой асобы, або кагосьці ўпаўнаважанага імі выступаць ад іх імя ў дадзенай справе.

Асабістая згода даўцы і прымальніка неабходная таму, што перасадка органа можа не ўдацца, таму чалавек павінен усведамляць, чым ён рызыкуе і на якія ахвяры ідзе, і, зыходзячы з гэтага, прыняць адпаведнае рашэнне.

Касцёл не згаджаецца з нормамі, якія існуюць у некаторых грамадствах, дзе донарства органаў абапіраецца не на асабістую і выразную згоду чалавека, а толькі на тэарэтычнае дапушчэнне, што ён, хутчэй за ўсё, не супраць, каб у яго забралі нейкі орган. На падставе такога дапушчэння без папярэдняй асабістай згоды чалавека, без ведама яго радні і блізкіх часам забіраюцца органы памерлага. Для таго, каб пазбегнуць падобных непаразуменняў і маральных сумненняў, некаторыя прапануюць выпісваць спецыяльнае пасведчанне, у якім дэкларуецца згода на донарства органаў пасля смерці. Гэтае пасведчанне можна захоўваць разам з іншымі важнымі дакументамі і, па магчымасці, насіць пры сабе. Яно з’яўляецца выразным волевыяўленнем асобы, якая велікадушна з любові да бліжняга гатова пасмяротна ахвяраваць свае органы дзеля выратавання жыцця іншай асобы. Такі ўчынак з’яўляецца не хрысціянскім абавязкам, а выразам хвалебнага хрысціянскага гераізму.

Асобная праблема, звязаная з трансплантацыяй, гэта пагроза яе камерцыялізацыі, калі ўсё залежыць толькі ад грошай. Таму Касцёл звяртае ўвагу на неабходнасць забірання органаў перадусім ад памерлых і з іх папярэдняй згоды, каб абараніць годнасць і інтэгральнасць чалавека.

Эксплантацыя органаў ад памерлых магчыма толькі ў першыя хвіліны пасля смерці, пакуль не пачаўся працэс разбурэння арганізма, а гэта спараджае сур’ёзныя праблемы з вызначэннем т.зв. крытэрыяў смерці (сцвярджэннем факта смерці). Пры забіранні органаў ад памерлай асобы, нават калі яна перад гэтым выразна згаджалася на пасмяротную эксплантацыю, узнікае шмат пытанняў: ці яна ўжо сапраўды памерла? У які момант забіраць органы? Ці яна не была забітая дзеля забірання органаў? У гэтай справе Касцёл прыслухоўваецца да вучоных медыкаў. Паводле апошніх дадзеных, пацверджаных Папскай Акадэміяй навук, момантам смерці чалавека лічыцца поўная смерць усяго галаўнога мозга (т.зв. неўралагічны крытэрый). Толькі пасля гэтага можна гаварыць аб магчымасці забірання органаў на названых вышэй умовах. Пры гэтым Касцёл засцерагае, што целу, з якога былі ўзятыя органы, неабходна вярнуць належны выгляд і забяспе­чыць годнае чалавека пахаванне.

Каталіцкая мараль таксама засцерагае, што нельга чакаць (жадаць, прыспешваць) смерці асобаў, органы якіх пажаданыя для трансплантацыі. Па-другое, нельга схіляць да смерці ці калецтва чалавека, матывуючы гэта магчымасцю выратавання іншай асобы (прынцып «жыццё за жыццё», пар. ККК, 2296).

Дазвол чалавека на тое, каб яго органы пасмяротна маглі служыць іншай асобе, павінен быць цалкам свабодным, свядомым і дабравольным. Гэта велікадушны дар, ахвяра, якая можа, але не мусіць быць абавязкова прынесенаю. Такое рашэнне з’яўляецца вельмі канкрэтным і вельмі выразным жэстам хрысціянскай міласэрнай любові да бліжняга. Гэта той узровень ахвярнасці, да якога варта дарастаць.


Ксёндз Андрэй Рылка
рэктар Міждыяцэзіяльнай вышэйшай духоўнай семінарыі імя св. Тамаша Аквінскага ў Пінску, канцлер Курыі Пінскй дыяцэзіі, магістр тэалогіі і філасофіі, дактарант філасофскага факультэта Люблінскага каталіцкага ўніверсітэта імя Яна Паўла ІІ.

Сайт часопіса „Ave Maria“ Мінска-Магілёўскай архідыяцэзіі Рыма-каталіцкага Касцёла ў Беларусі

Часопіс існуе дзякуючы вашым ахвяраванням. Сёння мы просім вашай дапамогі — нават невялікая сума падтрымае нас.

Падрабязней