Шлюб і сям’я: Несвоечасовы досвед хрысціянскага погляду на рэчы

Няхай чытач не чакае чагосьці накшталт маленькай багаслоўскай дысертацыі, збудаванай па правільным, загадзя падрыхтаваным плане, з выпіскамі з Айцоў Царквы і аўтарытэтных духоўных пісьменнікаў у патрэбных месцах.

Хутчэй за ўсё, гэта будуць прызнанні, запісаныя амаль без сістэмы і вельмі асабістыя. Настолькі асабістыя, што запісваць іх не зусім лёгка.

Справа ў тым, што ў мяне, у такога, які я ёсць, пытанне пра перажытае і пра тое, што я перажываю на вопыце маіх адносінаў да нябожчыкаў бацькоў, да маёй жонкі, да маіх дзяцей непарыўна звязана з іншым пытаннем – чаму, уласна кажучы, я веру ў Бога?

Гэты вопыт для мяне, напэўна, найбольш важкі доказ Божага існавання.

Запытайцеся ў сапраўднага манаха пра яго манаства, у сапраўднага пустэльніка пра яго пустэльніцтва – і вы пачуеце самыя праўдзівыя, якія толькі могуць быць, аповеды пра Бога. Мяне Бог не спадобіў быць ні манахам, ні пустэльнікам. Але Ён спадобіў мяне быць сынам, мужам і бацькам – і адсюль я ведаю пра тое, што я ведаю, пра што я, даведаўшыся аднойчы, ужо не магу не ведаць.

Таму для мяне не пераканальны ніякі светапогляд, апрача веры. <…>

*  *  *

Паслядоўна бязверная свядомасць цалкам няздольная даць хоць які-небудзь належны адказ на пытанне аб прасцейшых рэальнасцях чалавечага жыцця. <…>

Што для бязвернай свядомасці рэчаіснасць сужэнства? Па-першае, «секс», «фізіялогія», інакш кажучы, тая самая «плоць», пра якую французскі паэт Малармэ, трэба сказаць, дастаткова далёкі ад чаго б то ні было падобнага да хрысціянскага аскетызму, з надзвычайнай праўдзівасцю заўважыў, што яна сама па сабе, «на жаль», рэч невясёлая («La chair est triste, hulas!..»). Ах, што ў сапраўдных паэтах, хоць бы і няверуючых, добра, дык тое, што яны, будучы ў большасці зусім не праведнікамі, не ўдзельнічаюць у рэкламнай прапагандзе пекла. <…> Але працягнем наш пералік. Пунктам другім ідзе «псіхалогія», гэта значыць спантанныя эмоцыі, якія па вызначэнні вельмі зменлівыя і супярэчлівыя; «хочацца» чалавеку адначасова самых узаемавыключальных рэчаў. Эмоцыі – усяго толькі эмоцыі: гаваркі парламент, у якім прамоўцы гэтак перабіваюць адзін аднаго, што не дай Божа! Мала таго, што «псіхалогія» ў такім выглядзе – частка, якая страціла сваё цэлае; яна сама працягвае крышыцца на атамы супярэчлівых пачуццяў. Пунктам трэцім ідзе «сацыялогія»: сям'я як «ячэйка грамадства». Нясмачна. Пунктам чацвёртым – «эканоміка»: сумеснае вядзенне гаспадаркі. Так. Пунктам пятым – «мараль». <…>

Нешта падобнае адбываецца з мацярынствам, бацькоўствам, сыноўствам. Зноў «фізіялогія» (у дадзеным выпадку «генетыка» + «эмбрыялогія»). Зноў «псіхалогія» – не ў апошнюю чаргу, зразумела, усім вядомыя «комплексы». Зноў «сацыялогія»: сямейнае выхаванне як грамадскі інстытут. Зноў «эканоміка». Зноў «мараль». <…>

Але вось я чую зусім іншыя словы – і насцярожваюся, і пачынаю разумець тое, што ўспрынята мною з вопыту. Напрыклад, гэта словы апостала Паўла пра тое, што ўсялякае бацькоўства на небе і на зямлі мянуецца ад Бога Айца (Эф 3, 15). І пра шлюб: «...і будуць двое адна плоць», – гэтая абяззбройваючая, нечаканая дакладнасць слоў стала мне канчаткова зразумелай, здаецца, толькі пасля майго сярэбранага вяселля.

Не казённая «ячэйка грамадства». Не рамантычны «саюз сэрцаў». Адна плоць.

*  *  *

Благаславёная цяжкасць сям'і ў тым, што гэта месца, дзе кожны з нас нечувана блізка падыходзіць да самага важнага персанажу нашага жыцця – да Іншага.

Спецыяльна для шлюбу ўласцівасць Іншага быць менавіта Іншым рэзка падкрэсліваюць дзве забароны: біблейская забарона на аднаполае каханне і забарона кровазмяшэння. Мужчына павінны злучыцца з жанчынай і прыняць яе жаночы погляд на рэчы, яе жаночую душу да глыбіні сваёй мужчынскай душы; і жанчына мае гэткую ж цяжкую задачу ў дачыненні да мужчыны. Чэстэртан, які ўсхваляў шлюб як ніхто іншы, адзначаў: па мужчынскіх стандартах кожная жанчына – вар'ятка, па жаночых стандартах кожны мужчына – пачвара; мужчына і жанчына псіхалагічна несумяшчальныя – і дзякуй Богу! Менавіта так яно і ёсць. Але гэтага мала: мужчына і жанчына, якія ствараюць новую сям'ю, павінны абавязкова прыйсці з двух розных сем'яў, з непазбежнаю розніцаю ва ўменнях і звычках, у тым, што само сабою зразумелае, – і нанова прызвычайвацца да новых перападаў, да ледзь-ледзь іншага значэння элементарных жэстаў, слоў, інтанацый.Вось чамуналежыць стаць адной плоццю. <…>

Ох, гэты Іншы – ён жа, паводле Евангелля, Бліжні! Уся справа ў тым, што мы яго не выдумалі – ён няўмольна, патрабавальна прад'яўляе нам жорсткую рэальнасць свайго ўласнага быцця, якое абсалютна не залежыць ад нашых фантазіяў, каб дашчэнту вымучыць нас і прапанаваць нам наш адзіны шанец на выратаванне. Па-за Іншым няма выратавання; хрысціянскі шлях да Бога – праз Бліжняга. Гэта язычніку ўласціва шукаць Бога перш за ўсё ў цудах свету, у моцы стыхіяў, у «касмічных рытмах», як гавораць найбольш інтэлігентныя з нашых сучаснікаў, – або ў не менш стыхійных бяздоннях уласнай падсвядомасці, населенай, кажучы па-юнгаўску,«архетыпамі». Не тое, каб хрысціянам зусім ужо было забаронена радавацца прыгажосцям Божага тварэння; Бог сам усхваліў краскі, якія пераўзышлі сваім хараством цара Саламона ва ўсёй яго царскай славе. Няма абсалютнай забароны і на тое, каб прыслухоўвацца да галасоў уласнага маўчання; але тут трэба быць асцярожнымі, каб не ўпасці ў чары, не прыняць акустычных фокусаў нашай унутранай пустэчы за голас Божы, – а то выпаўзе з гэтай пустэчы страшэнны звер, які завецца«самасцю», і сажрэ нашу бедную душонку, і ўляжацца на яе месца. 25-ты раздзел Евангелля ад Мацвея вучыць нас шукаць Бога перш за ўсё ў Бліжнім: абсалютную іншасць Бога, das ganz Andere, «зусім іншае», як сфармуляваў нямецкі рэлігійны філосаф Рудольф Отта амаль 80 гадоў таму, – у адноснай адрознасці Іншага, патрабавальнасць Бога – у патрабавальнасці Бліжняга. «Як вы не зрабілі гэтага аднаму з тых меншых, то не зрабілі Мне». Тое, што не зроблена для Іншага ў часе, не зроблена для Бога ў вечнасці. Таму запаведзь пра любоў да Бліжняга «падобная» да запаведзі пра любоў да Бога (Мц 22, 39). Але Бога, як сказана ў Першым Пасланні Яна Багаслова, ніхто ніколі не бачыў; а таму, на жаль, нам лёгка падманваць сябе, падмяняючы рэальнасць Бога ўласнай фантазіяй, выдумваючы нейкага зручнага бажка па заказе вышэй названай «самасці», прывязваючыся да сваёй мары і прымаючы гэтую прывязанасць за святую любоў. З Бліжнім, з Іншым, зрабіць усё гэта цяжэй – менавіта таму, што ён Іншы. Не дай Бог маладому чалавеку настроіцца на тое, каб шукаць «дзяўчыну сваёй мары»; вельмі вялікая верагоднасць, што якраз тая, што хутчэй за ўсё магла б стаць для яго радасцю і паратункам, найменш падобная да гэтага прывіду, а другая, наадварот, хлусліва арыентуе яго падманлівым падабенствам. <…> Бог наш ёсць Існы і Жывы, і з уяўнасцямі стасункаў не мае.

«Самасці» цяжка змірыцца з воляй Іншага, з правамі Іншага, з самім існаваннем Іншага. Гэта спакуса заўсёды напагатове. Хто не ведае хрэстаматыйнай фразы з п'есы Сартра: «Пекла – гэта другія»? Але тут самы час згадаць словы Яна Багаслова: «Хто гаворыць: «я люблю Бога», а брата свайго ненавідзіць, той ілгун; бо не любіць брата свайго, якога бачыць, як жа можа любіць Бога, Якога не бачыць?» Усур'ёз прыняць волю Бога, права Бога, існаванне Бога – зусім не лягчэй. Для нашай «самасці» гэта як смерць. Зрэшты, чаму ж «як»? Смерць і ёсць – без метафараў, без гіпербалаў. <…>

Варта згадаць, што калі Хрыста запыталіся, хто для чалавека бліжні, Ён адказаў прыпавесцю пра Міласэрнага Самараніна (Лк 10, 29–37), гэта значыць пра Міласэрнага Іншародца. Прызнаемся, што гэта было даволі моцна <…> (у гітлераўскай Германіі адзін сумленны святар у казанні прапанаваў сваім слухачам паставіць на месца самараніна – яўрэя.) Ці няма тут крайняга абвастрэння таго прынцыпу, пра які было згадана вышэй у сувязі з забаронаю на кровазмяшальныя шлюбы і паводле якога мы павінны прызнаць свайго менавіта ў чужым і далёкім. Задумаемся пра тое, што ў радаводзе Бога нашага, паводле Евангелля ад Мацвея, з жанчынаў згаданыя толькі тыя, якія прыходзілі аднекуль: няма сумленных шаноўных матронаў – ні Сары, ні Рэвекі, ні Ліі, ні Рахілі, якія дасюль згадваюцца як правобразы благаславёнага мацярынства ў чыне праваслаўнага шлюбу, але ёсць мінімум тры іншапляменніцы – і хананеянка Фамар, якая пераапраналася язычніцкай храмавай блудніцаю, каб зачаць сваіх блізнятаў ад Юды, і Рахав, таксама хананеянка і да таго ж насамрэч блудніца з горада Ерыхона, і маавіцянка Руфь, якая прылегла ў полі да ног сівога Ваоза, што было кранальна да слёз, але аднак жа даволі дзёрзка. А пра род і племя Вірсавіі, жонкі хета Урыі, мы не ведаем; затое ведаем яе гісторыю. У цэлым не надта падобна на трыумф чыстапароднасці – старазапаветнага ідэалу «семені святога» (Іс 6, 13), «семені чыстага» (Ер 2, 21). Ды і на трыумф прыстойнасці.

Затое гэтыя жанчыны прадстаўляюць усё чалавецтва з разнагалоссем моваў, з разнабоем укладаў, нораваў, звычаяў. З сусветнай віною, якая толькі тым і можа быць апраўданая, што нараджэннем Хрыста. Толькі тым і можа быць выкупленая, што любоўю Хрыста.

Выкупленне, выпраўленне, апраўданне – гэта ключавыя паняцці хрысціянства.

Разумееш, мой чытач: хрысціянін – гэта разважлівы зануда, які, убачыўшы, што гадзіннік няправільна паказвае час, трывіяльна падумае пра тое, што яго трэба занесці ў рамонт.А між тым магчымыя ідэі куды больш цікавыя і вострыя. Напрыклад: ніякага правільнага часу ўсё роўна няма, правільны час – дагматычная і аўтарытарная выдумка. Тое, што паказвае гадзіннік, і ёсць адзін з магчымых адказаў на пытанне: колькі цяпер часу? Або так: гадзіннік – прадмет да такой ступені нікчэмны, хоць бы па сваёй арыентацыі не на вечнасць, а на час, што яго трэба не рамантаваць, а хутчэй разбіць. <…>

*  *  *

Прырода чалавека сапсаваная грахом,<…> але не брыдкая ад пачатку. Бруд, як вядома, – гэта субстанцыя не на сваім месцы; да рэальнасці полу гэта мае дачыненне да таго літаральна, што нават не адважваешся вымавіць. Зло бязбожнай і бесчалавечнай пажаднасці – гэта зло духоўнае, а не сутнаснае, яно ўкаранёнае ў «самасці», у эгаізме, у падманным выбары, а не ў анталагічных структурах. Як лічыў у свой час К.С.Льюіс, для хрысціяніна няма нейкай асаблівай сексуальнай этыкі – ёсць проста этыка, адзіная і непадзельная: напрыклад, сужэнская нявернасць, брыдкая ўжо таму, што брыдкае ўсялякае вераломства ў дачыненні да таго, хто табе даверыўся. Нельга ілгаць, здраджваць, нельга самасцвярджацца за кошт бліжняга, нельга захапляцца эгацэнтрычнай самаасалодай, усё роўна якой, уласна плоцкай ці душэўнай, – у гэтым дачыненні і ў любых іншых. І калі Сінайскі Дэкалог усё ж вылучае «не чужалож» у асобную запаведзь, то гэта толькі таму, што ў выпадку блуду хлусня, якая пасялілася ў душы, разбэшчвае і цела, гэта значыць з асаблівай, унікальнай паўнатой заражае ўсю псіхафізічную істоту чалавека. Блуд ёсць вялікі грэх душы супраць цела. «А цела не для распусты, а для Бога, і Бог для цела», – гаворыць апостал Павел (1 Кар 6, 13). Менавіта высокая годнасць цела для яго вярхоўны аргумент супраць дапушчальнасці блуду.

Апаненты хрысціянства чамусьці лічаць, быццам для хрысціянаў крыніцаю граху з'яўляецца матэрыяльны пачатак. Гэта, так бы мовіць, з дакладнасцю да наадварот. Чамусьці больш ці менш падобнаму навучалі язычніцкія платонікі і неаплатонікі, потым – тыя ж маніхеі; а вось хрысціяне з імі спрачаліся, ды так, што платонікі нават дакаралі іх – вось парадокс для сучаснага чалавека! – за празмерную любоў да цела. Калі мы ўважліва ўчытваемся ў біблейскія тэксты, асабліва новазапаветныя, дык пераконваемся, што слова «плоць» у адыёзным сэнсе не з'яўляецца сінонімам «цялеснага», «матэрыяльнага». «Плоць і кроў» – гэта, так бы мовіць, «чалавечае, занадта чалавечае», толькі-чалавечае ў супрацьлегласць Боскаму. «Не плоць і не кроў адкрылі табе гэта», – гаворыць Хрыстус Пятру (Мц 16, 17), і гэта значыць: не твае чалавечыя помыслы. Ісці за плоццю – ісці на повадзе ў самога сябе, у сваёй «самасці». «Бо, хто жыве паводле плоці, пра плоцкае думае» – у гэтых словах апостала Паўла (Рым 8, 5) не ганьбаванне цялеснага вымярэння чалавечага быцця, але прысуд распуснаму кругу эгаістычнай замкнёнасці, якая адпрэчвае найвышэйшае і свой абавязак перад ім. Калі ж «плоць» у кантэксце абазначае «цела», негатыўныя абертоны цалкам адсутнічаюць. Як тлумачыць ХV раздзел Першага Паслання да Карынцянаў, «не ўсялякая плоць – такая ж плоць», і ў змёртвыхпаўстанні чалавек атрымае духоўную плоць, «цела духоўнае»; па-філасофску адукаваныя язычнікі, якія прызвычаіліся ў згодзе з Платонам ацэньваць цела як змрочную вязніцу духу, дзівіліся – навошта гэтым хрысціянам уваскрэсенне плоці? І найгалоўнейшая таямніца хрысціянства завецца Уцелаўленнем Божым:«Вялікая ёсць пабожнасці таямніца: Бог з'явіўся ў плоці» (1 Цім 3, 16).

Але нас займае пытанне аб ачышчэнні і асвячэнні. Каралева Вікторыя на ваенным савеце ў адказ на чыёсьці «ў выпадку паразы...» нібыта сказала: «Выпадак паразы Нашу Вялікасць не цікавіць». Ды ён і сапраўды нецікавы. Адзінае добрае, што ўсё ж прынесла сексуальная рэвалюцыя (па прымаўцы «Няма благога без добрага»), – яна канчаткова адабрала ў распусты хараство небяспечнага і дзёрзкага выкліку, займальнасць патаемнага сакрэту, нечувана агаліла яе трывіяльнасць, ды яшчэ і стварыла для абароны яе «правоў» сістэму ідэалагічных клішэ, занудліва прадказальных, як і кожныя клішэ падобнага кшталту. У наш час грэшнікі і блудніцы пераханжаць любога ханжу, перафарысействуюць любога фарысея. Аднак пяройдзем да матэрыяў больш цікавых.

Апостал Павел гаворыць пра жанчыну: «Аднак жа ўратуецца праз дзетародства...» – і заканчвае фразу, гаворачы пра абодвух сужэнцаў: «...Калі застанецца ў веры і любові і ў святасці з цнотаю» (1 Цім 2, 15). Варта адзначыць, што ў грэцкім арыгінале (як і ў іншых старажытных мовах – яўрэйскай і лацінскай) слова, якое перакладаецца як «вера», абазначае таксама і «вернасць». Да гэтага часу ў некаторых кантэкстах ужываюць царкоўнаславянскае абазначэнне веруючых – «верныя» («літургія верных»). Наўрад ці разумна было б сказаць, што ў аднаго і таго ж слова ёсць два альтэрнатыўныя пераклады: або «вера», або «вернасць». (...) У тым і справа, што для Бібліі Старога і Новага Запаветаў – вера і ёсць вернасць, веруючы і ёсць верны. Але гэта настолькі важна, што да яго давядзецца вярнуцца яшчэ раз. Пакуль працягнем агляд прыведзеных слоў апостала Паўла.

«Уратуецца праз дзетародства»: апостал меў падставу акцэнтаваць гэты момант для жанчыны. Мацярынства натуральным чынам займае ў яе жыцці значна больш істотнае месца, чым бацькоўства ў жыцці самага чалавекалюбнага, добрага і адказнага мужчыны. Кожны з нас, хто быў у маленстве ўскормлены матчынымі грудзьмі і ўсцешаны матчынаю ласкаю, атрымаў першапачатковае пасвячэнне ў высокія таямніцы; мы занадта лёгка забываемся пра гэта і не цэнім гэтага, але Вячаслаў Іваноў, які добра разумеў сэнс пасвячэнняў, здолеў апець гэтую ініцыяцыю ў санетах сваёй «Пяшчотнай тайны». Маці, якая корміць і, паводле цудоўнага рускага народнага выслоўя, шкадуе сваё дзіця, ёсць няварты, але сапраўдны вобраз – чаго? Безумоўна ж, Беззаганнага Мацярынства Найсвяцейшай Панны. <…>

Міласэрнасць Божая, паводле Ісаі, – матчына, і нават болей матчына, чым матчына: «Але калі б і яна забылася, дык Я не забудуся».

Не дай Божа, гаворачы пра падобныя матэрыі, упасці ў слязлівую сентыментальнасць накшталт атмасферы карціны Жана-Баціста Грэза. І ўсё ж можна сказаць, што нейкі аспект рэальнасці немаўля ўспрымае адэкватна, яно перажывае матчыну ласку як міласэрнасць Бога, але яшчэ не адрознівае вобразу ад Першавобразу. Ва ўсялякім выпадку, прарок Ісая яго апраўдвае. Потым чалавек навучыцца адрозніваць; ён атрымае веды пра сваю зямную маці і ўвогуле пра сваіх бацькоў. <…> Але не дай Бог яму забыцца пра тое, што ён ведаў найперш за ўсялякія іншыя веды. Ён – ведаў і не можа адгаворвацца няведаннем. Цяпер можа прыходзіць горкі вопыт жыцця. <…>

Традыцыйныя настаўнікі хрысціянскага багаслоўя мелі рацыю, калі кваліфікавалі добрую волю да нараджэння дзяцей як неабходную ўмову апраўдання і асвячэння шлюбнага жыцця. Гэта сапраўды ўмова неабходная, але яшчэ не дастатковая. Недарэмна апостал Павел казаў: «калі застанецца ў веры і любові...»

Людзі здаўна адчувалі: калі Бог паслаў зямныя даброты, дык не грэх сесці разам за бяседны стол, але пад страхам ганьбы і сораму трэба, каб сумеснае спажыванне страваў і напояў, якія «радуюць сэрца чалавека», азначала і сімвалізавала штосьці, што выходзіць далёка за межы простай пачуццёвай асалоды. Яно павінна быць знакам і сімвалам непарушнага патрыархальнага міру паміж усімі, хто падзяляе трапезу. Без гэтай запаведзі, старажытнай, як род чалавечы, і ўзнятай на недасягальную вышыню ў хрысціянскай таямніцы Эўхарыстыі, – бяседны стол ператвараецца ў абжорства, нявартае чалавечай годнасці; сутрапезнікі ўжо не «спажываюць», але «жаруць» і «напіваюцца». Той жа закон мае яшчэ большую сілу ў дачыненні да сужэнскага ложа. Самая плоцкая ласка для таго, каб не стаць невыноснаю брыдою, павінна азначаць і сімвалізаваць самае духоўнае, што толькі можа быць: безагаворачнае ўзаемнае дараванне і бязмежны ўзаемны давер. Сужонкі, якія набліжаюцца адно да аднаго, чагосьці не дараваўшы, прыхаваўшы камень за пазухай, практыкуюць блуд і ў шлюбе.

Самае цялеснае як знак і адначасовая рэальнасць нябачнага духоўнага – гэта дэфініцыя хрысціянскай таямніцы. Амывальная хрысцільная вада – знак і адначасова рэальнасць нябачнага духоўнага амавення. Цялеснае спажыванне Святых Дароў – знак і адначасовая рэальнасць далучэння да Найвышэйшага. Апостал Павел называў шлюб таксама таямніцаю, нават «вялікай» таямніцаю (Эф 5, 32); і гэта самае высокае, што толькі можна сказаць пра шлюб. Захапляльна высокае. І ён дадае: «...я кажу пра Хрыста і пра Царкву». Сэнс гэтых слоў не заўсёды зразумелы сучаснаму чалавеку: у сваёй найвышэйшай кропцы шлюб – гэта знак і адначасова рэальнасць адносінаў паміж Хрыстом і Царквою. «Мужы, любіце сваіх жонак, як Хрыстус палюбіў Царкву і аддаў Сябе за яе».

Ключавое слова Бібліі па традыцыі перадаецца ў нас словам «запавет». «Заключыў Бог запавет з Аўраамам» (Быц 15, 18). «Пастаўлю запавет Мой з ім запаветам вечным» (Быц 17, 19). Уласна кажучы, яно абазначае «саюз», «дамову»; часам – «шлюб». Перш за ўсе «атрыбуты» Бога, як будзе выказвацца пазнейшая рэфлексія, Біблія пазнае і ўсхваляе несакрушальную, алмазную вернасць Бога: «Бог верны захоўвае запавет Свой». Нават слова біблейскага абыходку, якое звычайна перакладаецца як «ісціна», мае зразумелыя сэнсавыя абертоны «вернасці». На вернасць Бога чалавек закліканы адказаць верай і вернасцю – вось чаму гэтыя паняцці ў Бібліі тоесныя! У супрацьлеглым выпадку ён выклікае супраць сябе справядлівую рэўнасць Бога: «Гасподзь ёсць Бог Раўніцель». Прарокі не стамляюцца апісваць запавет паміж Богам і Яго народам як непарушны шлюб з нявартаю, але любаю жонкаю, якая не можа быць Ім пакінута. Недарэмна ў канон Старога Запавету не магла не ўвайсці Песня Песняў. <…>

Прыходу Месіі чакалі як прыходу Жаніха, Абранніка (яўр. «дод»), які заключыць Новы Шлюб – Новы Запавет. Недарэмна свой першы цуд Хрыстус учыніў на вяселлі ў Кане Галілейскай; недарэмны таксама пастаянны вобраз паўнаты часу ў евангельскіх прыпавесцях – шлюбная трапеза.

Вось што азначае хрысціянскі шлюб як таямніца. Зразумела, што такі шлюб не можа быць «практычным» часовым кантрактам. Ён непарыўны ў прынцыпе, і гэта не таму, што святарам захацелася памучыць людзей, а таму, што саюз безагаворачнага даравання і бязмежнага даверу заключаецца толькі назаўсёды. Таму што вера і вернасць, вартыя такога наймення, канца не ведаюць. Таму, што запавет Божы – запавет вечны.


Сяргей Аверынцаў
Пераклад з рускай Лідзіі Камінскай

Цалкам артыкул надрукаваны ў "Наша вера" № 3 (13), 2000.

Мы вельмі радыя
бачыць вас на сайце
часопіса «Ave Maria».
Гэта плён працы
неабыякавых людзей,
якія з радасцю ствараюць
гэты часопіс для вас.

Падпіска
Ахвяраванні

Сайт часопіса „Ave Maria“ Мінска-Магілёўскай архідыяцэзіі Рыма-каталіцкага Касцёла ў Беларусі

Часопіс існуе дзякуючы вашым ахвяраванням. Сёння мы просім вашай дапамогі — нават невялікая сума падтрымае нас.

Падрабязней