Інтэрактыўнае разважанне ў двух эксперыментах. У сваім артыкуле айцец Яўген Голуб OFMConv піша аб тым, як на агульную карысць злучаюцца ў Касцёле пакліканні да свецкага і духоўнага жыцця.

Пра святарскае жыццё ніхто не скажа прыгажэй за парафіянаў, асабліва падчас віншаванняў у Вялікі чацвер. Усе радасці і ўзнёсласць сужэнства ніхто не апіша больш паэтычна, чым душпастыр на курсах падрыхтоўкі да гэтага сакрамэнту. І першыя, і другія ў гэтай сферы — абсалютныя тэарэтыкі, аднак узаемадапаўненне дазваляе нам збоку (і крышку з адлегласці) бачыць і заўважаць усе нюансы кожнай з гэтых мазаік.

Пішу гэты тэкст, «завальваючы» ўсе магчымыя і немагчымыя тэрміны (прабач, «Ave Maria»!), у гарачую пару душпастырскіх візітаў. Кожны святар так ці іначай чакае гэтага часу, каб сустрэцца са сваімі парафіянамі ў нязмушаных, зручных для іх абставінах, мець магчымасць паразмаўляць і даведацца, чым жывуць. А ў мяне, апроч радасці спаткання, сёлетні калядоўны час звязаны з адным назіраннем: пасля супольнай малітвы часта настае кароткі (зрэшты, зразумелы) момант цішыні — жаданне не парушыць межы, пасля якога зазвычай душпастыр пытае пра жыццё-быццё, здароўе, рэлігійныя практыкі і поспехі нашчадкаў на полі катэхізацыі. Але вельмі рэдка здараліся сітуацыі, калі вернікі самі прапанавалі штосьці ў парафіяльным жыцці ці не згадзіліся з нейкай ініцыятывай, даказваючы яе адваротны бок. Прычына, на маю думку, крыецца ў пэўнай тэндэнцыі, якая доўгі час пануе ў Касцёле і над якой прапаную паразважаць. А дапамогуць нам у гэтым некалькі эксперыментаў, якія з вамі разам зараз правядзем.

Святы Пётр і эйджызм (эксперымент нумар адзін)

Сябры, паспрабуйма разам прачытаць кароценькі ўрывак з Паслання першага Папы Рымскага: «Старэйшынаў сярод вас я заклікаю як адзін са старэйшын…» (1П 5, 1).

Які малюнак стварыла вашае ўяўленне? Маё адчайна ставіць перада мною сівога і барадатага Пантыфіка, які сядзіць на пачэсным месцы з вялізным ключом у руках (аж страх падумаць пра памер дзвярэй, якія гэты ключ адчыняе), касматымі брывамі і суровым паглядам. І не дзіва, бо грэцкае слова «presbýteros», якое тут ужыта спачатку, і мела даслоўнае значэнне «старэйшына», асабліва ў кантэксце чальцоў Высокае Рады, ці старцаў, што сустракаюцца ў візіях прарокаў. Менавіта «мела значэнне», бо пасля гэты тэрмін стаў ужывацца нават без перакладу з грэцкай мовы для тэхнічнага акрэслення святара супольнасці — прэзбітэра.

«…Пасвіце статак Божы, што пры вас, наглядаючы за ім не пад прымусам, але добраахвотна, згодна з воляй Божай, не дзеля агіднай нажывы, але са шчырым жаданнем» (1П 5, 2). Далейшыя словы Паслання святога Пятра не пакідаюць нам сумневаў: у вышэйзгаданым фрагменце ён мае на ўвазе менавіта святароў. Прычым галоўны адрасат іншага апостальскага паслання — малады Цімафей — сведчыць, што ў Касцёле першых стагоддзяў «старэйшына» мог быць і малады ўзростам. «Ускладанне рук», пра якое кажа яму (і нам) святы Павел, было не столькі знакам абрання ці ўзвышэння Цімафея, колькі своеасаблівай «пячаткай», што надае аўтарытэт яго навучанню (гл. 1 Цім 12–16). Зрэшты, уся тэалогія сакрамэнтальнага святарства змяшчаецца ў лаканічным сцвярджэнні: гэта ўдзел у непрамінальным Святарстве Хрыста, адзінага Старэйшага Брата. Не адметныя чалавечыя, лідарскія ці прафесійныя якасці, не найбольшы ўзрост і досвед — Бог абірае найчасцей (калі магу судзіць па сабе і даючы веры святому Паўлу) слабое і крохкае, а значыць святарства першых стагоддзяў, хоць і было асаблівым узроўнем шанавання і даверу супольнасці, не ставіла асобу святара ў цэнтр супольнасці (хоць той жа святы Павел у іншым месцы згаданага паслання раіў не абіраць біскупамі неафітаў, каб ім «у галаве не закруцілася»).

«Як вы карабель назавеце…» (эксперымент другі, ён жа апошні)

Цягам наступных стагоддзяў, пасля акрэслення, у што ж мы насамрэч верым, супольнасць Касцёла старалася разабрацца, хто ў ёй кім з’яўляецца, і — што самае галоўнае, як гэта ўплывае на нашыя адносіны з Богам і самімі сабою. І тут неацэннай з’яўляецца роля назваў. Памятаеце, як у старым мульціку пра капітана Врунгеля? Назва карабля калі і не вырашае яго будучыні, то сутнасць акрэслівае дакладна. Ды што там савецкі мульцік — сам Хрыстус у адносінах да святога Пятра небеспадстаўна выкарыстаў «рэбрэндзінг». Карацей, імя — заўсёды важнае.

Дык вось, у XII ст. «Дэкрэт Грацыяна», старажытны збор касцёльнага права, акрэслівае існаванне ў супольнасці Касцёла «духоўных» і «свецкіх» (clerici i laici). Да «духоўных» належалі тыя, хто прыняў святарскія пасвячэнні, а да «свецкіх»… Вось у гэтым і сутнасць апошняга на сёння эксперыменту: паспрабуйце, сябры, пазітыўна акрэсліць, хто ж з’яўляецца «свецкім» у супольнасці Касцёла? Слова-ключ — «пазітыўна», гэта значыць не выкарыстоўваючы слова «не». Атрымалася? Не адчайваецеся, не ў вас адных. Як думаеце, што аб’ядноўвае Кодэкс кананічнага права з 1917 года, Дагматычную Канстытуцыю пра Касцёл «Lumen gentium» і паслясінадальную адгартацыю Яна Паўла ІІ «Christifideles laici»? Тое самае: сцвярджэнне, што свецкая асоба — гэта тая, якая не належыць да духоўнага ці манаскага стану. Як пісаў французскі тэолаг Ів Конгар, у справе акрэслення тоеснасці свецкіх хрысціянаў тэалогія затрымалася на палове шляху, і — як паказвае наш эксперымент — цяжка з ім не згадзіцца.

* * *

У свядомасці сярэднявечных хрысціянаў, жыццё якіх акрэсліваў «Дэкрэт Грацыяна», свецкія таксама маглі быць збаўленыя, але для іх гэты шлях быў нашмат цяжэйшы. Усім нам вядомыя легенды аб святых, якія нават будучы сужэнцамі і прадстаўнікамі высокіх і адказных пасадаў вялі амаль па-манаску аскетычны лад жыцця, адмаўляліся ад дару бацькоўства на карысць «белага сужэнства» ці бралі на сябе дзіўныя для сучаснага ўяўлення пакуты. Гэтае сканцэнтраванне супольнасці Касцёла на духавенстве трывала аж да Другога Ватыканскага Сабору, ствараючы паступова перакананне, што місія Касцёла ідэнтычная выключна з дзеяннем святароў і манаства. Не будзем крытычна ставіцца да гэтай агульна няслушнай думкі — такія былі часы і норавы. Аднак і сёння яно жывое ды можа праяўляцца ў звычайным парафіяльным жыцці праз дзве непрыемныя сітуацыі. Першая з іх — калі свецкія асобы ўспрымаюцца і — што найбольш істотна — акрэсліваюць самі сябе ў якасці выканаўцаў заданняў, дадзеных святаром. Яно, канешне, бывае зручна абодвум з бакоў, але ці адчуваюць вернікі ў гэтым выпадку адказнасць за ўласную супольнасць і моцнае перакананне ў прыналежнасці да яе? Касцёл робіцца «ваш», а не «мой». А каб мог стаць «нашым», мусіць праз гэты этап («мой») прайсці… Як вынік — нараджаецца клерыкалізм як успрыманне святароў у якасці «хрысціянаў лепшага гатунку», што яшчэ больш адасоблівае супольнасць, ствараючы мур, які немагчыма збурыць ці пераскочыць. Што нас аб’яднае? У першых вяках хрысціянства святыні будаваліся скіраванымі на Усход, у той самы бок была натуральным чынам скіраваная і ўся супольнасць, якая малілася ў гэтым храме падчас літургіі. І сён­ня ўсе мы збіраемся вакол аднаго алтара, які сімвалізуе Таго, у Чыё Імя кожны з нас атрымаў дар святога хросту, Хто за кожнага з нас аддаў жыццё, незалежна ад таго, па якім баку гэтага алтара мы стаім. Усведамляючы гэтую простую і зразумелую праўду, нам лягчэй будзе адкрываць Яго ў супольнасці Касцёла, старанна выконваючы кожны ўласнае служэнне з поўнаю пашанаю да іншага.

Айцец Яўген Голуб OFMConv