Musica Sacra. Разважанне аб Пакутах Хрыстовых

 «Membra Jesu Nostri», Дзітрых Букстэхудэ

Літургічная традыцыя чытаць евангельскія тэксты Пакутаў Хрыстовых сягае да самых каранёў хрысціянства. Дакументальныя сведчанні пра яе датуюцца ажно IV стагоддзем, а як мінімум з VIII стагоддзя існуюць прадпісанні спявання пасійных тэкстаў.


У часы Сярэднявечча па ўсёй Еўропе развівалася таксама традыцыя вулічных драматычных спектакляў на тэму Пакутаў Хрыста. У іх выкарыстоўваліся вольна напісаныя мастацкія тэксты разважанняў, спевы і гімны на мясцовых мовах, у адрозненне ад літургічнай лаціны. Гэтая народная традыцыя вельмі паўплывала на развіццё музычнага жанру Пакутаў, Passio, не абмежаванага літургічным канонам. Асабліва слаўная гэтым жанрам нямецкая музыка, і вяршыняю яго справядліва лічацца «Пакуты Хрыста» Ёгана Себасцьяна Баха.

Аднак мне хочацца распавесці пра вельмі незвычайны твор пасійнага жанру — «Membra Jesu Nostri Patientis Sanctissimi» («Найсвяцейшыя часткі Цела Езуса ў пакутах») нямецкага кампазітара эпохі барока Дзітрыха Букстэхудэ (1637/39–1707). На маю думку, гэта найдасканалейшая музыка, поўная скрухі, малітоўнасці і прадчування Велікоднай надзеі.

Гэта малітоўнае сузіранне Укрыжаванага Хрыста, частак Яго Цела, збітых, параненых, прабітых цвікамі дзеля нашага збаўлення. Кожная кантата прысвечаная асобнай частцы Хрыстовага Цела: ступням, каленям, рукам, боку, грудзям, сэрцу і абліччу. Гэта глыбокае шчырае разважанне над сэнсам Хрыстовых пакутаў, іх усеабдымным значэннем для жыцця чалавека. Мяне бязмерна кранаюць тэксты кантатаў, кожны з якіх абапіраецца на адпаведны ўрывак са Святога Пісання. Гэта пранікнёны зварот чалавечай душы да Укрыжаванага Хрыста. Сярэднявечныя стансы «Salve mundi salutare» («Вітай, Збаўленне свету»), якія сталі асноваю твора, раней прыпісваліся св. Бэрнарду з Клерво, але імаверна іх аўтарам усё ж з’яўляецца фламандскі абат-цыстэрцыянец Арнульф з Лёвена (1200–1250).

Падчас Вялікага Тыдня, у чаканні Уваскрасення Хрыста прапаную вам паслухаць гэты незвычайны твор у дасканалым выкананні камернага аркестра English Baroque Soloists і хора Monteverdi Choir пад кіраўніцтвам Джона Эліота Гардзінера і разам з кампазітарам і выканаўцамі паразважаць над глыбокімі тэкстамі кантатаў.

Membra Jesu Nostri Patientis Sanctissimi

I Ad pedes
Да ступняў

Вось на гарах ступні таго, хто прыносіць добрую вестку і абвяшчае мір. (Нвм 2, 1)

Вітай, Збаўленне свету, Вітай, найдаражэйшы Езу!
На Тваім крыжы хацеў бы я вісець, сапраўды, Ты ведаеш, чаму,
Дай жа мне моц Тваю.
Цвікі ў Тваіх ступнях, сляды ад жорсткіх удараў, такія глыбокія рубцы —
Да іх я прыціскаюся ў захапленні, я ў трымценні перад Табою,
Узгадваю пра раны Твае.
Мілы Езу, пакорны Божа, я, грэшны, заклікаю Цябе:
Будзь да мяне міласэрны, не адкідай мяне, нягоднага,
Ад сваіх святых ступняў.
Вітай, Збаўленне свету, Вітай, найдаражэйшы Езу!
На Тваім крыжы хацеў бы я вісець, сапраўды, Ты ведаеш, чаму,
Дай жа мне моц Тваю.

Ecce super montes pedes evangelizantis et annunciantis pacem.

Salve mundi salutare, salve, salve Jesu care!
Cruci tuae me aptare vellem vere, tu scis quare,
da mihi tui copiam.
Clavos pedum, plagas duras et tam graves impressuras
circumplector cum affectu, tuo pavens in aspectu,
tuorum memor vulnerum.
Dulcis Jesu, pie Deus, ad te clamo licet reus,
praebe mihi te benignum, ne repellas me indignum
de tuis sanctis pedibus.
Salve mundi salutare, salve Jesu care!
Cruci tuae me aptare vellem vere, tu scis quare,
da mihi tui copiam.

II Ad genua
Да каленяў

Вас будуць карміць і насіць на руках, і на каленях будуць песціць вас. (Іс 66, 1)

Вітай, Езу, Кароль усіх святых, Надзея, да якой звяртаюцца ўсе грэшныя!
Быццам злачынца вісіць на дрэве крыжа чалавек і сапраўдны Бог,
Дрыжучы, схіляе калені.
Які адказ даць мне Табе, бо я чыню злое і маю чэрствае сэрца?
Як адказаць мне на любоў Таго, Хто пажадаў памерці за мяне,
Каб я двойчы не памёр?
Шукаць Цябе чыстым розумам — няхай такім будзе маё найпершае памкненне.
Гэта не ярмо, гэта лёгкі цяжар, я буду аздароўлены і ачышчаны,
Калі акажуся ў Тваіх абдымках.

Ad ubera portabimini, et super genua blandientur vobis.

Salve Jesu, rex sanctorum, spes votiva peccatorum,
crucis ligno tanquam reus, pendens homo verus Deus,
caducis nutans genibus.
Quid sum tibi responsurus, actu vilis corde durus?
Quid rependam amatori, qui elegit pro me mori,
ne dupla morte morerer.
Ut te quaeram mente pura, sit haec mea prima cura,
non est labor et gravabor, sed sanabor et mundabor,
cum te complexus fuero.

III Ad manus
Да рук

Што гэта за раны на руках тваіх? (пар. Зах 13, 6)

Вітай, Езу, Добры Пастыр, змучаны смяротнаю мукаю,
Распяты на крыжы, прыбіты да крыжа,
Распасцёр Ты свае святыя рукі.
Рукі святыя, я абдымаю вас і, плачучы, вамі насалоджваюся,
Дзякую гэтым жудасным ранам, вострым цвікам, святым кроплям крыві,
Слёзы мае змешваюцца з пацалункамі.
Абмыты Тваёю крывёю, я цалкам давяраю сябе Табе,
Няхай Твае святыя рукі абароняць мяне, Езу Хрыстэ,
У хвіліну смяротнай небяспекі.

Quid sunt plagae istae in medio manuum tuarum?

Salve Jesu, pastor bone, fatigatus in agone,
qui per lignum es distractus et ad lignum es compactus
expansis sanctis manibus.
Manus sanctae, vos amplector, et gemendo condelector,
grates ago plagis tantis, clavis duris guttis sanctis
dans lacrymas cum osculis.
In cruore tuo lotum me commendo tibi totum,
tuae sanctae manus istae me defendant, Jesu Christe,
extremis in periculis.

IV Ad latus
Да боку

Устань, каханая мая, прыгожая мая, і выйдзі! Галубка мая, схаваная ў расколіне скалы, пад аховаю ўцёса. (Пп 2, 13–14)

Вітай, бок Збаўцы, які хаваеш у сабе найсаладзейшы мёд,
З якога праліваецца моц любові, з якога б’е струмень крыві,
Што ачышчае забруджаныя сэрцы.
Вось, я набліжаюся да Цябе, прабач, о Езу, віну маю!
З пакораю і пашанаю я прыходжу да Цябе,
Каб сузіраць Твае раны.
У гадзіну смерці няхай мая душа ўвойдзе, о Езу, у бок Твой,
Пасля апошняга ўздыху ў гэтым свеце няхай яна ўвойдзе ў Цябе,
Каб яе не паглынуў жудасны леў,
Няхай жыве яна ў Табе.

Surge, amica mea, speciosa mea, et veni, columba mea in foraminibus petrae, in caverna maceriae.

Salve latus salvatoris, in quo latet mel dulcoris,
in quo patet vis amoris, ex quo scatet fons cruoris,
qui corda lavat sordida.
Ecce tibi appropinquo, parce, Jesu, si delinquo,
verecunda quidem fronte, ad te tamen veni sponte
scrutari tua vulnera.
Hora mortis meus flatus intret Jesu, tuum latus,
hinc expirans in te vadat, ne hunc leo trux invadat,
sed apud te permaneat.

V Ad pectus
Да грудзей

Як нованароджаныя немаўляты, жадайце чыстага малака слова, каб праз яго ўзрастаць для збаўлення, бо вы пакаштавалі, які добры ёсць Пан. (1 П 2, 2–3)

Вітай, збаўленне маё, Божа, Езу найсаладзейшы, любоў мая,
Вітайце, грудзі, вартыя ўшанавання, да якіх датыкаемся ў трымценні,
Вы — жытло любові.
Накармі мяне з грудзей чыстасці, грудзей палаючых, пакорных, спакутаваных,
Дай мне адкінуць уласную волю і назаўжды даверыцца Табе,
О Крыніца ўсіх цнотаў.
Вітай, сапраўдная Святыня Бога, малю Цябе, змілуйся нада мною,
Ты каўчэг усіх дабротаў, дазволь мне далучыцца да Тваіх выбраных,
О цудоўная пасудзіна, Божа ўсяго стварэння.

Sicut modo geniti infantes rationabiles, et sine dolo concupiscite, ut in eo crescatis in salutem. Si tamen gustatis, quoniam dulcis est Dominus.

Salve, salus mea, Deus, Jesu dulcis, amor meus,
salve, pectus reverendum, cum tremore contingendum,
amoris domicilium.
Pectus mihi confer mundum, ardens, pium, gemebundum,
voluntatem abnegatam, tibi semper conformatam,
juncta virtutum copia.
Ave, verum templum Dei, precor miserere mei,
tu totius arca boni, fac electis me apponi,
vas dives Deus omnium.

VI Ad cor
Да сэрца

Параніла ты сэрца маё, сястра мая, нявеста, параніла ты сэрца маё. (пар. Пп 4, 9)

Вітаю цябе, Сэрца найвышэйшага Караля, вітаю цябе з радасным сэрцам,
Асалода для мяне абдымаць Цябе, сэрца маё да Цябе імкнецца,
каб Ты натхніў мяне звярнуцца да Цябе і прамаўляць.
Праз глыбіні майго сэрца, грэшнага і злачыннага,
Няхай пройдзе Твая любоў, гэтай любоўю поўніцца Тваё сэрца,
Зняможанае ранамі любові.
Я заклікаю цябе голасна ўсім маім сэрцам, о Сэрца салодкае, люблю Цябе,
Прашу, сіхілся да сэрца майго, каб яно злучылася з Табою
У грудзях, адданых Табе.

Vulnerasti cor meum, soror mea, sponsa, vulnerasti cor meum.

Summi regis cor, aveto, te saluto corde laeto,
te complecti me delectat et hoc meum cor affectat,
ut ad te loquar, animes.
Per medullam cordis mei, peccatoris atque rei,
tuus amor transferatur, quo cor tuum rapiatur
languens amoris vulnere.
Viva cordis voce clamo, dulce cor, te namque amo,
ad cor meum inclinare, ut se possit applicare
devoto tibi pectore.

VII Ad faciem
Да аблічча

Няхай свеціць аблічча Тваё над слугою Тваім, збаў мяне ў сваёй ласкавасці. (Пс 31, 17)

Вітай, скрываўленая Галава, укаранаваная цернямі,
Пабітая, параненая, збітая трысцінаю,
О Аблічча забруджанае, запляванае!
Калі мне трэба будзе паміраць, не пакідай мяне,
У жудасную хвіліну смерці прыйдзі, Езу, паспяшайся,
Абарані мяне і вызвалі!
Калі Ты загадаеш мне пакінуць гэты свет, Езу найдаражэйшы, аб’явіся тады,
О Узлюблены, жаданы, аб’яві сябе самога тады
На збаўчым крыжы. Амэн.

Illustra faciem tuam super servum tuum, salvum me fac in misericordia tua.

Salve, caput cruentatum, totum spinis coronatum,
conquassatum, vulneratum, arundine verberatum
facie sputis illita.
Cum me jubes emigrare, Jesu care, tunc appare,
o amator amplectende, temet ipsum tunc ostende
in cruce salutifera. Amen.


Юлія Шэдзько
Ілюстрацыя: Мікеланджэла да Караваджа «Аплакванне Хрыста», 1610 г.

 

Сайт часопіса „Ave Maria“ Мінска-Магілёўскай архідыяцэзіі Рыма-каталіцкага Касцёла ў Беларусі

Часопіс існуе дзякуючы вашым ахвяраванням. Сёння мы просім вашай дапамогі — нават невялікая сума падтрымае нас.

Падрабязней