РАЗВАЖАННЕ ПРА БОЖЫЯ ЗАПАВЕДЗІ
з нагоды малітоўнай падрыхтоўкі да прысвячэння
Мінска-Магілёўскай мітраполіі Найсвяцейшаму Сэрцу Езуса
Восьмая запаведзь
Не сведчы фальшыва супраць бліжняга твайго
(разважанне паводле кс. Эдварда Станека)
У свеце маны
Мы не заўсёды ўсведамляем, што адною з найбольш жорсткіх прыладаў знішчэння чалавека з’яўляецца мана. Яна таксама наклікае на людзей мноства бедаў. Бо найбольшая слабасць чалавечай натуры ў тым, што нас адносна лёгка можна падмануць. Пра гэта ведаў шатан і першы ўдар нанёс менавіта ў гэту слабую кропку. Ён зманіў, кажучы першай жанчыне «не памрэце», калі скаштуеце з дрэва пазнання дабра і зла. Першы чалавек даў сябе падмануць, ён стаў ахвяраю маны, але што яшчэ горш — заразіўся маною і бацьку маны, шатана, успрыняў як свайго настаўніка.
Чаму людзі хлусяць? Таму што хлусня дае часовую карысць. Не адзін багач гэтага свету збіў сваё багацце, паслугоўваючыся маною, не адзін дабіўся высокага становішча, здраджваючы праўдзе. У гэтым свеце дасягненне поспеху цалкам сумленным шляхам — з’ява вельмі рэдкая. Нават калі сам чалавек не хлусіць, то хлусяць тыя, хто дапамагае яму рабіць кар’еру. Мы назіраем гэта ва ўсіх сферах жыцця, а значыць, у палітыцы, заснаванай на ўмелым падмане супернікаў; у рэкламе, якая з’яўляецца спружынаю гандлю; у спорце, дзе ўсё часцей прымяняюцца допінгі. Біблія кажа пра ману нават у вуснах святароў, якіх выкрывае Малахія, і пра ілжывасць габрэйскіх тэолагаў і фарысеяў, якіх асуджае сам Езус. Выснова адсюль простая — нават рэлігійнае жыццё не застрахавана ад небяспекі, якою з’яўляецца мана.
Хлуснёю паслугоўваецца прапаганда, якая гаворыць толькі тое, што ёй выгадна. Радыё, тэлебачанне, прэса падманваюць свет і дыктуюць усім свой стыль мыслення і бачання. Сродкі масавай інфармацыі паказваюць рэчаіснасць у крывым люстэрку, паказваюць так, як у гэтым зацікаўлены тыя, што дадзенымі сродкамі паслугоўваюцца. Чалавек, які любіць праўду, жадаючы ўратаваць чуйнасць свайго сумлення, павінен умець выключыць тэлевізар, радыё альбо адкласці прэсу, каб сфальсіфікаваны вобраз свету не дэфармаваў яго мыслення.
З маною мы сутыкаемся на кожным кроку ў нашым штодзённым жыцці. Усюды, куды чалавек прыходзіць адпаведна з раскладам руху, а павінен чакаць запозненага аўтобуса альбо цягніка, ён бывае падмануты. Прадавец, які мае тавар пад прылаўкам, але гаворыць, што яго няма, — падманвае. Муж, які выязджае да сяброўкі, а кажа, што едзе ў камандзіроўку, — падманвае. Пацыент, якому доктар забараніў курыць і які хаваецца, зацягваючыся цыгарэтаю, — падманвае...
Сёння шмат гаворыцца пра ратаванне забруджанага навакольнага асяроддзя — паветра, зямлі, вады, — а тым часам ратаванне жыцця на зямлі трэба распачаць ад вялікай трывогі з прычыны забруджання маною людскіх сэрцаў. Бо ёю пастаянна прыкрываюцца ўсялякія іншыя забруджванні, якія вядуць да смерці рэлігійнага, маральнага, псіхічнага і нават біялагічнага жыцця. Мана — надзвычай пагрозлівае забруджанне сённяшняга свету.
Хрысціяне жывуць у свеце маны, і ў гэтым няма нічога дзіўнага, бо яна — закон свету. Уражвае цалкавітае ігнараванне намі зла, якое ёсць у мане. Мы замацавалі яе ў жыцці як складовы элемент. Не змагаемся з маною з дапамогаю праўды, але на ману адказваем маною. Мяне ашукваюць, значыць і я магу і нават павінен ашукваць; павінен, каб жыць. Аднак гэта здрада навучанню Хрыста, які ясна сказаў: «Але няхай будзе слова вашае: так — так; не — не. А што больш таго, тое ад злога» (Мц 5, 37).
Свет можа хлусіць. Хрысціянін хлусіць не можа. Бо ў часе хросту сказаў Богу, што выракаецца злога, а гэта значыць адышоў ад бацькі маны і перайшоў на бок Хрыста, які «дзеля таго нарадзіўся і дзеля таго прыйшоў на свет, каб сведчыць аб праўдзе» (Ян 18, 37). Калі чалавек пасля хросту хлусіць, то пакідае Хрыста і вяртаецца да бацькі маны — да шатана.
Сапраўднага хрысціяніна найлягчэй распазнаць у сучасным свеце па праўдзівасці. Ён не хлусіць. Хрыстус патрабуе сведкаў праўды. Мы павінны даказаць, што тут, на зямлі, можна жыць, верна трымаючыся праўды.
Як хрысціянін павінен паводзіць сябе ў свеце маны?
Ён павінен усведамляць сілу маны, якая залівае сучасныя пакаленні.
Ён павінен удасканальваць фільтр здаровага крытыцызму, г. зн. тое ўменне, якое здолее ацаніць усю інфармацыю, што да яго даходзіць. Датуль нельга прымаць інфармацыю як дакладную, пакуль не высветлім, хто, з якое прычыны і з якою мэтаю яе перадае.
Трэба шукаць людзей, годных даверу, якія не хлусяць, любяць праўду і жывуць у свеце праўды. Пры сустрэчы з імі можна ўдыхнуць праўды і адкрыць яе сілу.
Трэба прынамсі раз на тыдзень раскрыць Евангелле і на працягу хоць бы дзесяці хвілін уважліва яго пачытаць. Слова Бога не хлусіць. Яно — чыстая праўда. У свеце маны не згіне толькі той, хто не страціць смаку праўды.
Мудра гаварыць праўду
Распачынаючы развагі над восьмаю запаведдзю, мы прыйшлі да высновы, што хрысціянін не можа хлусіць. Ён павінен быць сведкам праўды, жывучы ў свеце, які паслугоўваецца маною. Аднак з гэтага зусім не вынікае, што перад кожным чалавекам мы павінны ўсё гаварыць адкрыта. Мудрасць — галоўная хрысціянская дабрадзейнасць — вырашае каму, што і ў якой ступені можна сказаць.
Многія справы ахутаны натуральнаю таямніцаю, якая не можа быць парушана, хоць бы і з увагі на любоў да бліжняга. Тут павінны ўлічвацца слабасці іншага чалавека, яго недахопы, а асабліва памылкі, якія зрабіў у жыцці, і нядобрыя ўчынкі, якія здзейсніў. Існуе таксама шэраг сямейных таямніцаў, прафесійных таямніцаў дадзенага грамадства, якія з увагі на ўзаемны давер не павінны раскрывацца. Часцей за ўсё прычынаю маўчання з’яўляецца клопат пра дабро іншых, бо раскрытая праўда можа быць выкарыстана супраць іх.
Такім чынам, якія ж існуюць прынцыпы, якіх трэба прытрымлівацца, каб не хлусіць, а разам з тым не казаць таго, чаго казаць нельга?
Перадусім трэба засвоіць навуку маўчання. Хто не ўмее маўчаць, той не здольны мудра гаварыць. Як правіла, такі чалавек скажа альбо зашмат, альбо замала. У маўчанні ўзважваюцца словы — і пачутыя, і сказаныя. Мудры чалавек падобны да вавёркі, якая збірае запасы арэхаў на зіму. Яна не пакладзе ў сваё дупло пустога арэха. Яна ўмее ацаніць ягоную вартасць і пусты альбо струхлелы ўсярэдзіне, а значыць непатрэбны арэх адкіне. Мудры чалавек кожнае пачутае слова ўмее моўчкі ўзважыць. Калі яно вартае, захоўвае яго ў сэрцы, калі пустое, адкідвае далёка, як смецце.
У маўчанні таксама выспяваюць прамоўленыя словы. Чалавек раздумвае, каму павінен перадаць інфармацыю, навошта гэта мусіць зрабіць, чаго хоча тым самым дасягнуць і якім чынам можа гэта зрабіць. Асабліва важны сам спосаб, бо ён часцей за ўсё раніць і бывае, што добрыя жаданні і намеры натыкаюцца на неадпаведны спосаб пераказу дадзенай праўды.
Адно можна сказаць пэўна: у жыцці сустракаецца значна больш людзей, якія шкадуюць, што сказалі на адно слова зашмат, чым тых, якія б шкадавалі, што ў адпаведны момант прыкусілі язык і змаўчалі. Маўчанне — вельмі важны элемент, які аблягчае захаванне не толькі восьмай запаведзі, але і ўсіх запаведзяў, бо ёсць неад’емнай часткаю мудрасці чалавека.
Другая навука, якою хрысціянін павінен авалодаць, калі хоча захоўваць восьмую запаведзь, гэта ўменне адцягваць увагу ад праўды, якой нельга адкрыць. Прыклад такой евангельскай дыпламатыі пакінуў нам сам Хрыстус, які неаднаразова трапляў у складаную сітуацыю, калі не мог адказаць прама на зададзеныя пытанні і павінен быў шукаць іншага выйсця, каб не хлусіць, але разам з тым і не выдаць праўды, пра якую ў Яго пыталі.
Той, хто ўважліва чытае Евангелле, павінен заўважыць гэтае намаганне Езуса, які словам і прыкладам паказвае хрысціянскую інтэрпрэтацыю восьмай запаведзі. Езус ведае, што для Ягоных вучняў гэта цяжкае заданне. Ведаючы сілу і хітрасць маны, якая пануе ў свеце, Ён аддае шмат месца і ўвагі адпаведнаму раскрыццю гэтага пытання.
Трэці прынцып, пра які трэба памятаць, выконваючы восьмую запаведзь, наступны: мы ў такой ступені можам пераказаць дадзеную праўду іншаму чалавеку, у якой заслугоўвае ён нашага даверу. Тут гаворка ідзе пра адказнасць за пераказаную праўду, якая другога можа не толькі ўзбагаціць альбо знішчыць, але можа стаць у яго руках прыладаю ўзбагачэння ці знішчэння іншых.
На свеце жыве шмат людзей, якія хочуць ведаць праўду пра іншых толькі дзеля таго, каб іх знішчыць. Такім людзям нельга казаць праўду нават пад катаваннямі. Хрысціянства мае слаўную гісторыю, бо многа хрысціянаў выбрала пакутніцкую смерць, каб не выдаць праўды пра сваіх братоў па веры. У паўсядзённым жыцці людзей не вымушаюць казаць праўду пры дапамозе катаванняў, але часта падступна цягнуць кагосьці за язык, каб пасля яго ж словамі каменаваць іншых. І адбываецца гэта ў сямейным ці суседскім коле, на працы, у школе, нават у цягніку ці ў аўтобусе. Хрысціянін павінен усведамляць, каму і што кажа. Часта праз безадказны пераказ праўды ён становіцца вінаваты ў крыўдзе, якая з дапамогаю гэтай праўды будзе ўчынена іншым.
З гэтага кароткага разважання вынікае, што захаванне восьмай запаведзі не такое ўжо лёгкае і больш дакладны аналіз сваіх паводзінаў выкрыў бы агромністасць зла, якое мы не заўсёды ўсведамляем. Аднак варта памятаць, што Езус толькі адзін адзіны раз заклікае дакладна прааналізаваць свае паводзіны і датычыць гэта менавіта восьмай запаведзі: «За кожнае слова адкажаце». Вучань Езуса — гэта чалавек, адказны за кожнае прамоўленае слова.
Сяброўская заўвага
Праўда належыць да надзвычай тонкіх каштоўнасцяў і, перададзеная без любові, можа глыбока параніць чалавека і нават скалечыць яго на ўсё жыццё. Перададзеная ж з любоўю, праўда нас узбагачае. Евангелле — гэта прыклад таго, як Бог перадае праўду, часам вельмі горкую, у духу любові і таму не знішчае чалавека, а ўзбагачае. Такім чынам, каб мець права рабіць заўвагу, недастаткова любіць праўду, трэба яшчэ любіць чалавека, якому гэта праўда гаворыцца.
І вось два евангельскія прынцыпы, якія трэба мець на ўвазе, перадаючы праўду іншым людзям у духу сапраўднай любові. Першы датычыць усведамлення сваёй уласнай слабасці. Пан Езус гаворыць пра тое, што мы заўважаем парушынку ў воку свайго брата і забываем пра бервяно, якое тырчыць у нашым уласным воку. Бывае, што мы спрабуем папраўляць іншага чалавека, указваючы яму на ягоныя памылкі, якія часам у сто разоў меншыя за нашы ўласныя. Трэба пачаць з сябе, з выцягвання бервяна з уласнага вока. Толькі такі чалавек зразумее, колькі патрэбна намаганняў, каб выправіцца. Дзейсна можна дапамагчы іншаму толькі тады, калі на ўласным прыкладзе пакажаш магчымасць выпраўлення самога сябе. Усведамленне ўласнай слабасці змушае да вельмі асцярожнага ўказвання на памылкі іншаму чалавеку.
Другі прынцып. Сяброўская заўвага робіцца без сведкаў і непасрэдна таму чалавеку, які зрабіў памылку. Нельга гаварыць пра памылкі іншага чалавека за вочы.
Сапраўдная любоў, якая клапоціцца пра дабро іншага чалавека, заклікае зрабіць яму заўвагу самнасам. Калі гэта будзе безвыніковым, Хрыстус раіць узяць сведку і не з ім, але ў яго прысутнасці зрабіць заўвагу таму, хто памыліўся. І толькі тады, калі й гэта не дапаможа, можна раскрыць праўду, робячы яе агульнавядомаю. Калі б і гэта не дапамагло, то, на думку Хрыста, трэба адысці ад такога чалавека, каб яго нядобрыя паводзіны не ўплывалі на вас.
Часцей за ўсё замест таго, каб у духу любові зрабіць заўвагу непасрэдна таму, хто гэтага заслугоўвае, людзі крытыкуюць яго за вочы. Такія паводзіны не маюць нічога агульнага з Евангеллем. Рабіць заўвагу нялёгка. Але калі гэта адбываецца так, як раіць Евангелле, то прыносіць плённыя вынікі. Трэба было б рабіць заўвагі іншым так часта, як часта мы самі здольныя ўспрымаць заўвагі, тады мы здолеем захаваць раўнавагу евангельскага крытыцызму. Пры гэтым варта памятаць, што датуль, пакуль побач з намі ёсць хтосьці, хто нам робіць заўвагі, датуль усё добра. Калі ж праходзяць тыдні і нават месяцы, і ніхто нам не робіць заўвагаў, то гэта зусім не азначае, што мы — дасканалыя і не робім памылак. Хутчэй, гэта значыць, што побач з намі няма чалавека, які б нас па-сапраўднаму любіў, якога б хвалявала тое, што з намі адбываецца. Калі такога чалавека не будзе, то мы застанемся ў адзіноце, а гэта ўжо няшчасце.
Падзякуем Богу за тых, хто мае адвагу сказаць нам праўду і папросім Яго, каб мы мелі адвагу ў імя сапраўднай любові сказаць праўду нашым блізкім. З пункту погляду справядлівасці казаць праўду абавязаны бацькі, выхавацелі, кіраўнікі. З пункту погляду любові гэта абавязаны рабіць кожны, хто па-сапраўднаму любіць бліжняга.
Данос
Данос — гэта грэх, пра які рэдка гаворыцца, але які часта сустракаецца. Ён заключаецца ў перадачы іншым нейкіх сакрэтных звестак пра іншага чалавека.
У Евангеллі класічным прыкладам даносчыка з’яўляецца Юда. Варта паглядзець у такім аспекце на постаць гэтага трагічнага апостала. Што ж дрэннага ён зрабіў Хрысту? Не ўбіў Яму ніводнага цвіка ні ў рукі, ні ў ногі, не ўсклаў на галаву цярнёвай кароны, не ўдарыў дзідаю ў Ягонае сэрца. Толькі пацалаваў Настаўніка. Моц зла, якое апанавала Юдава сэрца, праяўляецца ў адзінай фразе, скіраванай да святарскай улады: «Што мне дасцё за тое, што я вам Яго выдам?» Ён вырашыў данесці, дзе знаходзіцца Настаўнік, дзе можна Яго арыштаваць. Зрабіў вельмі мала, а па сутнасці ён вінаваты ва ўсім тым, што пасля здарылася. Так бывае з даносчыкам. Часцей за ўсё ён не ўсведамляе, што кінуты ім каменьчык пацягне за сабою лавіну няшчасцяў, якая знішчыць многіх людзей. Юда на другі дзень зразумеў, што сталася, але быў ужо не ў стане затрымаць ход падзеяў. Ён вярнуўся да фарысеяў, кінуў ім грошы, якія атрымаў за гэтую паслугу, але Настаўніка ўратаваць ужо не ўдалося. Гэта ўчынак, які найбольш ненавідзяць людзі чыстага сэрца і які быў асуджаны ва ўсіх культурах. Гэта грэх, у якім найцяжэй прызнацца і ад якога найцяжэй адкаснуцца. Даносчык пагарджае самім сабою, ведае, што аддаў сябе на паслугі злу. Богу не патрэбны даносчыкі. Яны неабходныя толькі злу і чым больш яно іх мае, тым мацнейшым становіцца. Хто вырашае быць даносчыкам, той аддае сябе на службу злу.
Даносы падрываюць грамадскі давер. Трэба зазначыць, што ў старажытным заканадаўстве, напрыклад, у паганскім Рыме, даносы сурова караліся. У святога Кіпрыяна з Карфагена, які ў 258 г. быў асуджаны на смерць у часе допыту, запыталі, дзе схаваліся ягоныя святары. Кіпрыян адказаў: ваш закон забараняе даносы. Шукайце: гэта ваш абавязак, але не вымагайце, каб хтосьці выдаваў месца сховані гэтых людзей. Так было ў старажытнасці. Паганскае заканадаўства ведала, што калі даносы не будуць карацца, то наступіць зніжэнне маральнага ўзроўню ўсяго грамадства, будзе парушаны грамадскі давер. Мушу прызнацца, што мне не даводзілася чуць, каб за апошнія гады ў нас хтосьці быў асуджаны за даносы. Але ведаю людзей, якія зрабілі кар’еру альбо збілі немалое багацце дзякуючы даносам.
Якія прычыны схіляюць людзей да даносаў? Часцей за ўсё — гэта жаданне штосьці атрымаць. Той, хто зацікаўлены мець розныя звесткі пра іншых людзей, добра плаціць за гэта, а значыць той, хто зацікаўлены ў грашах, згаджаецца на гэту брудную працу. Але трэба памятаць, што гэта юдавы грошы, тым больш, што няма такога чалавека, якога б яны ашчаслівілі.
Другая прычына — гэта жаданне спадабацца людзям, якія маюць уладу, пачынаючы ад настаўніка ці кіраўніка прадпрыемства ажно да міністра. Звычайна ўлады ласкавым вокам паглядаюць на тых, хто да іх падлізваецца і таму найлягчэй здабыць іхнюю прыхільнасць, збіраючы розную інфармацыю пра падначаленых. У такой сітуацыі даносы з’яўляюцца лёгкім і кароткім шляхам да кар’еры. Бо ўлады расплачваюцца за ганебныя паслугі, авансуючы даносчыкаў, таму што ў многіх выпадках самі займелі пасады гэткім жа шляхам.
Найбольш частая прычына даносаў — помста альбо зайздрасць, бо лягчэй за ўсё знішчыць чалавека, даносячы на яго. Трэба мець на ўвазе, што ў жыцці нас можа напаткаць крыўда, учыненая даносчыкамі, а прычыны гэтай крыўды — зайздрасць, нянавісць ці прага помсты. Нашыя ворагі могуць выкарыстаць такую зброю.
Даносам няма месца ў хрысціянскім жыцці, бо даносчык — гэта вучань Юды, а не Хрыста. Таму, як правіла, ён адыходзіць ад Бога. Гэта свайго роду заканамернасць. Даносчык свядома выбірае зло і яму служыць.
Мана
У адным з фрагментаў Апостальскіх Дзеяў падаецца настолькі страшная гісторыя, што сярод біблістаў узнікла меркаванне аб прыдуманасці гэтага аповеду. Аднак усё сведчыць пра тое, што апісаная гісторыя сапраўды мела месца і была занатавана дзеля нашай перасцярогі. Таму кожны хрысціянін павінен дакладна яе ведаць і памятаць.
Муж і жонка, Ананія і Сафіра, каб выглядаць у вачах іншых пабожнымі хрысціянамі, прадалі сваё поле, а грошы прызначылі на патрэбы Касцёла. Аднак, паколькі ім было шкада такой вялікай сумы, яны дамовіліся між сабою, што зманяць супольнасці і прынясуць толькі частку грошай, сказаўшы, што гэта ўся іхняя маёмасць. Можна сказаць, што гэта нязначны падман, які, урэшце, нікому не прынёс шкоды. Грошы былі іхнія і яны маглі даць столькі, колькі палічылі патрэбным. Зманілі, бо хацелі, каб іх лічылі дасканалымі. Так гэтая справа выглядае ў нашых вачах. Тым часам Бог падышоў да яе іначай. (...) У Новым Запавеце няма месца нават самай нязначнай мане, і Пан Бог хацеў пераканаць у гэтым першых хрысціянаў.
Такім чынам, калі Ананія з гордасцю прыносіць грошы і кладзе іх да ног апостала, Пётр, асветлены Духам Божым, вельмі рэзка папракае яго ў мане: «Чаму напоўніў шатан сэрца тваё, каб ашукаць Духа Святога ды прыхаваць з цаны на зямлю? (...) Ты ашукаў не людзей, а Бога». Рэзкія словы Пятра пацвярджае Бог. Ананія мёртвы падае на зямлю. Праз тры гадзіны, нічога не ведаючы, прыходзіць ягоная жонка Сафіра. Пётр пытае ў яе: «Скажы мне, ці за гэтулькі аддалі вы зямлю?» Яна ж сказала: «Так, за гэтулькі». Тады Пётр сказаў ёй: «Дзеля чаго змовіліся вы спакусіць Духа Божага? Вось каля дзвярэй крокі тых, што пахавалі мужа твайго; яны вынясуць і цябе». Евангеліст Лука занатоўвае: «Вялікі страх агарнуў усю супольнасць і ўсіх, што дачуліся пра гэтае здарэнне». Тут няма нічога дзіўнага, бо калі б сёння Бог караў смерцю кожную хлусню хрысціяніна, то мы ў парафіі штотыдня мелі б больш за дзесяць пахаванняў.
На прыкладзе Ананія і Сафіры Бог хацеў паказаць нам усю небяспеку маны ў вуснах хрысціяніна. Езус ясна сказаў: «Мова вашая няхай будзе: так — так, не — не, а што звыш таго, — сыходзіць ад Злога». Такім чынам Ён выключыў магчымасць якой бы то ні было маны, зазначаючы, што там, дзе яна з’яўляецца, дзейнічае шатан.
Пётр пацвердзіў гэта, кажучы Ананіі: «Чаму напоўніў шатан сэрца тваё, каб ашукаць Духа Святога?» У гэтым выказванні апостал звяртае ўвагу на сутнасць маны, якая ёсць грахом у адносінах да Бога. «Ты ашукаў не людзей, а Бога». Нам здаецца, што мы падманваем людзей; так лічылі таксама Ананія і Сафіра, тым часам хлусня хрысціяніна датычыць Бога. Бо хрысціянін — гэта святыня Божая і Дух Святы жыве ў ім. Мана нараджаецца ў сэрцы і, перш чым мы яе прамовім, яна раніць Бога, які ў нас жыве. Бог ёсць Праўдаю і толькі той, хто любіць праўду, любіць Бога. Хрысціянін — гэта чалавек, які любіць праўду. «Шатан — бацька маны», хто хлусіць, той з’яўляецца ягоным дзіцем.
Давайце зробім больш строгі рахунак сумлення з нашай праўдзівасці, а гісторыя Ананіі і Сафіры няхай замкне нашыя вусны і сэрцы для ўсялякай маны.
Паклёп
У фільмах даволі часта можна ўбачыць, як побач са злачынствам з’яўляюцца паклёпы, гэта значыць, фальшывыя абвінавачванні чалавека ў здзяйсненні злога ўчынку. У такой сітуацыі церпіць нявінны чалавек. Бываюць выпадкі, калі хтосьці, зусім невінаваты, доўгія гады і нават усё жыццё сядзіць у турме, у той час як злачынца гуляе на волі. У фільмах, як правіла, праўда раскрываецца, несправядліва абвінавачанага вызваляюць, а сапраўдны злачынца атрымлівае пакаранне. Аднак значна радзей так бывае ў жыцці.
Побач з намі жывуць людзі, якія пакутуюць ад узведзенага на іх паклёпу і не могуць яго пазбыцца. Не заўсёды гэта датычыць нейкага крыміналу. Часам адно слова, фраза, кінутыя з зайздрасці, з нянавісці, а хутчэй, бяздумна, з-за дурноты, могуць прынесці шмат прыкрых перажыванняў і непрыемнасцяў. Напрыклад, суседка чэрніць перад жонкаю мужа, абвінавачваючы яго ў здрадзе; супрацоўнік нейкай установы адною фразаю, як бы між іншым, акрэслівае свайго калегу як чалавека «нячыстага на руку»; дырэктар завода, злосны на прыкладнага рабочага, падсоўвае яму сапсаваныя дэталі, абвінавачваючы перад камісіяй у марнатраўстве...
Восьмая запаведзь выразна асуджае паклёпніка. Такая крыўда асуджаецца таксама ўсімі людзьмі. Нявіннае цярпенне заўсёды больш балючае, чым справядлівае. Цярпенне ў якасці пакарання мае свой сэнс і яго лягчэй стрываць. Аднак тут трэба выразна падкрэсліць, што на самай справе, з людскога пункту погляду, няшчасны той чалавек, на якога ўзведзены паклёп, але з Божага пункту погляду больш няшчасны паклёпнік. Бо на ім ляжыць цяжар слёз і болю таго, хто цярпіць бязвінна... У пэўнай ступені можна параўнаць няшчасце паклёпніка з драмаю забойцы. На сумленні апошняга — кроў чалавека, а на сумленні паклёпніка — слёзы, часам нават зламанае жыццё бліжніх.
Богу не так важна, каб не было ачэрненых, бязвінна церпячых: такіх Ён здолее ўзнагародзіць і плач пераменіць у радасць, а цярпенне — у шчасце. Богу важна, каб не было паклёпнікаў, бо гэтых Ён не зможа ашчаслівіць, а ў імя справядлівасці павінен будзе іх пакараць. У восьмай запаведзі Бог перасцерагае перад паклёпніцтвам, якое заўсёды робіць няшчасным як паклёпніка, так і ягоную ахвяру.
Грэх паклёпніцтва — адзін з найбольш цяжкіх для выпраўлення. Бо толькі тады Бог прабачыць паклёпніку, калі той пажадае выправіць зло, учыненае іншаму. Паклёп павінен быць зняты сярод тых, перад кім ён быў узведзены. Калі чалавек здолеў распаўсюдзіць ману, якая крыўдзіць і чэрніць іншага, то павінен знайсці ў сабе мужнасць сказаць праўду.
Эгаіст бароніцца перад выкрыццём сваёй хлусні, аднак урэшце павінен прызнацца ў вялікім свінстве. З гэтага часу людзі будуць падазрона глядзець на паклёпніка, але яго сумленне стане спакойным. Бог ацэніць такі ўчынак, бо прызнанне ў паклёпніцтве, вяртанне да праўды — доказ навяртання чалавека. Гэта цяжкі шлях. Усе паклёпнікі, якія хочуць выправіць сваю віну, прызнаюцца, што калі б людзі ведалі, колькі каштуе прызнанне ў паклёпніцтве, ніколі б не ўчынілі такога граху.
Бог, ведаючы пакуту і цярпенне абгаворанага і паклёпніка, раіць у імя нашага дабра: «Не сведчы фальшыва супраць бліжняга твайго».
Ці часта сустракаецца паклёпніцтва? Адносна рэдка, але часцей, чым мы думаем. Тым часам нярэдка можна сустрэць людзей, якія несвядома распаўсюджваюць паклёпы, гэта значыць, паўтараюць іх і такім чынам бяруць удзел у тым зле, якое пашыраецца. Таму трэба вельмі асцярожна падыходзіць да кожнай звесткі, якую нам хтосьці перадае пра іншага чалавека. Перш чым каму-небудзь пераказаць гэтую звестку, трэба яе спраўдзіць. Як правіла, творцам паклёпу з’яўляецца адзін чалавек. Драма заключаецца ў тым, што ён знаходзіць дзесяць, дваццаць, сто памочнікаў, якія паклёп распаўсюджваюць і замацоўваюць.
Часцей за ўсё людзі выкарыстоўваюць паклёп, калі хочуць падарваць аўтарытэт чалавека, які адыгрывае важную ролю ў нейкай супольнасці. Паклёпам часта знішчаюцца вядомыя людзі ў дзяржаве, у месцы жыхарства (вёска, горад, мікрараён), у працоўных установах, у школе і нават у сям’і.
Супрацьлегласцю паклёпніцтва з’яўляецца ліслівасць. Гэта прыпісванне чалавеку дабра, якога ён не зрабіў, шляхам выпячвання ягоных заслугаў. Прычына ліслівасці ў жаданні дабіцца сімпатыі. Ліслівасць грунтуецца на браку любові да іншага чалавека, як і да самога сябе. Зразумела, што вынікі ліслівасці не такія трагічныя, як вынікі паклёпаў. Аднак заўсёды ліслівасць паказвае мізэрнасць падлізы і яго лёкайскі характар. Хрысціянін, які дбае пра сваю і чужую годнасць, павінен аднолькава асцерагацца як паклёпаў, так і ліслівасці.
Абгавор, плётка і паўпраўда
Абгавор — гэта непатрэбнае выкрыццё чужых памылак, слабасцяў і грахоў. Падкрэсліваю — непатрэбнае. Бо ёсць сітуацыі, у якіх дзеля дабра пэўнага чалавека альбо дзеля дабра іншых трэба выкрыць яго слабасць. Робіцца гэта, як правіла, пасля сяброўскай заўвагі, калі яна ніякім чынам не дапамагае. Таму нельга прымаць пастановаў не казаць ніколі нічога дрэннага пра іншага чалавека. Пра іншага чалавека трэба казаць праўду, але рабіць гэта трэба з пачуццём вялікай адказнасці і сапраўднай любові. Бываюць сітуацыі, калі выкрыццё ягонай слабасці — абавязак, а яе замоўчванне можа быць грахом.
Напрыклад, хтосьці ведае, што чалавек, якому прапануюць пасаду выхавацеля, гомасексуаліст, а тыя, хто бярэ яго на працу, не ведаюць пра гэта. Той, хто ведае, абавязаны тактоўна выкрыць яго слабасць, бо вынікі ягонай працы выхавацелем могуць быць трагічныя як для яго самога, так і для ягоных выхаванцаў. У такім выпадку наша сумленне абавязвае нас сказаць тое, што мы ведаем пра чалавека. У адваротным выпадку мы будзем таксама вінаватыя ў тым зле, якое можа здарыцца.
Зло абгавору тоіцца не толькі ў тым, што хтосьці выкрыў грахі іншага чалавека, але і ў тым, што той, хто абгаворвае, не стварае, а знішчае. Абгаворшчык часта горшы за таго, хто ўчыніў зло. Ён не дазваляе чалавеку вярнуць давер да сябе, не дазваляе яму рэабілітавацца. Абгаворшчык заўсёды падразае крылы іншаму, кідае яму пад ногі калоды. Хтосьці зрабіў памылку трыццаць гадоў назад, але абгаворшчык пастаянна нагадвае яму пра яе. Бог даўно прабачыў чалавеку, але ён не прабачыў. Той, хто абгаворвае, не ўмее прабачаць. Больш за тое, абгаворшчык заўсёды ўзвышае сябе за кошт таго, каго абгаворвае. Паколькі ён сам мізэрны, то дзеля таго, каб быць у сваіх вачах вялікім, прыніжае іншых. Абгавор — гэта адзін з метадаў апраўдання сваёй мізэрнасці. «Ён недасканалы, бо зрабіў тое і тое». Няважна — калі, няважна — чаму, дастаткова, што зрабіў. Ён недасканалы, затое я — вялікі, бо калі ён — малы, то я побач з ім — вялікі. У выпадку абгавору мы заўсёды маем справу з суперніцтвам карліка. Абгаворшчык — гэта няразвіты карлік.
Звярніце ўвагу, ці часта ў вашым асяроддзі ўзнікае абгавор. Зрабіце рахунак сумлення: як часта вы гаворыце пра людзей добра, а як часта і з якім задавальненнем гаворыце дрэнна? За кожнае слова мы будзем адказваць. Чалавек распазнаецца па яго слове. Абгаворшчык — гэта надзвычай небяспечны «экзэмпляр» у пэўнай супольнасці, асяроддзі, народзе. Гэта чалавек, які не стварае, а знішчае; не дапамагае іншаму ўзняцца да вышыняў, але сцягвае яго ў бруд; гэта чалавек, які хоча ўзрастаць за кошт іншых.
У падтэксце абгавору заўсёды крыецца эгаізм. Выправіць абгавор можна, кажучы штосьці добрае пра таго, каго мы, абгаворваючы, пакрыўдзілі. Сэнс у тым, каб зірнуць на чалавека ў святле праўды, заўважаючы як яго плюсы, так і мінусы. Неабавязкова раскрываць яго добрыя якасці перад тымі самымі людзьмі, перад якімі мы гэтага чалавека абгаварылі. Галоўнае, каб мы паспрыялі фармаванню добрай думкі пра яго.
Плётка — гэта раскрыццё іншаму чалавеку пачутых пра яго звестак з падачаю імені абгаворшчыка, па магчымасці такім чынам, каб змусіць чалавека шукаць таго, хто абгаворвае. Плётка звычайна паяднана з якімсьці перабольшваннем, з дадаваннем да пачутага розных дэталяў. Хто выкарыстоўвае плёткі альбо ўдзельнічае ў пляткарстве, той сее хаос і непаразуменні паміж людзьмі. Як сейбіт неспакою такі чалавек нясе адказнасць за неспакойную атмасферу ў пэўнай групе людзей. Трэба быць вельмі асцярожным пры перадачы звестак пра нашых блізкіх, асабліва ім самім. Сэрца наша павінна быць глыбокаю студняю, у якую людзі кідаюць розныя звесткі і з якой ніхто не павінен іх ніколі дастаць.
Існуе яшчэ адна форма, асабліва ў сродках масавай інфармацыі, парушэння восьмай запаведзі. Гэта адна з формаў маны — перадача паўпраўды. Калі чалавек не перадае паведамленне цалкам, а толькі частку яго, то ён дэфармуе праўду. Лепш нічога не казаць, чым казаць частку праўды. Я згадваю пра гэта толькі дзеля таго, каб адкрыць вашыя вочы і вушы на адпаведнае ўспрыманне паведамленняў. Часцей за ўсё яны старанна падбіраюцца і ўкладваюцца з увагі на прапаганду. Гэта частка механізму прапаганды. Чалавек, верны праўдзе, павінен крытычна падыходзіць да паведамленняў, якія да яго даходзяць. Часам можна прыняць факт, але да яго інтэрпрэтацыі трэба падыходзіць з асцярогаю. Аказваецца, захоўваць восьмую запаведзь зусім нялёгка і няпроста, тым больш, што гэта актуальна амаль на кожным кроку.
Любіць праўду
Восьмая запаведзь стаіць на варце аднае з самых вялікіх каштоўнасцяў, якою ёсць праўда. У нашым штодзённым жыцці рэдка бывае, каб хтосьці адкрыў сувязь паміж праўдаю і святасцю. Аднак кожны, хто ўважліва чытае Евангелле, заўважае, што гэтыя дзве каштоўнасці — праўда і святасць — вельмі блізкія, яны амаль што атаясамліваюцца. Пан Езус звяртаецца да свайго Айца ў Вячэрніку, просячы Яго: «Асвяці іх у праўдзе». Пра Сябе Ён кажа, што ёсць Праўдаю. Стоячы перад Пілатам, вызнае, што «кожны, хто ёсць з праўды, слухае Яго голасу». Такім чынам, існуе цесная сувязь паміж святасцю і праўдаю. У чым яна заключаецца?
Дзякуючы праўдзе чалавек адкрывае таямніцу Бога, таямніцу свету, у якім жыве, а таксама таямніцу самога сябе. Вынікам гэтага адкрыцця ёсць адшуканне свайго месца ў свеце, у якім Бог яго паставіў. Чым жа ёсць святасць, калі не свядомаю згодаю з тым месцам і заданнем, якое Бог вызначыў для чалавека на зямлі? Таму святасць угрунтавана на любові да праўды і цесна паяднана з вернасцю праўдзе. Толькі чалавеку, які любіць праўду, можа паверыць Бог і толькі такому чалавеку могуць паверыць іншыя людзі. Любоў да праўды — гэта ўмова адказнасці і даверу.
З пункту погляду веры — усё проста. Кожны, хто верны праўдзе, разам з тым верны Богу. Толькі Бог ніколі не падвядзе і ніколі нікога не падмане. Ён ёсць самою праўдаю. Чалавек, які набліжаецца да Бога, сустракаецца з Ім на глебе праўды. Паверыць Богу — гэта значыць паверыць Яго праўдзівасці. Ты, Пане, гаворыш праўду, я Табе веру і хачу таксама гаварыць праўду, бо прагну, каб Ты мне верыў. Так выглядае індывідуальнае спатканне чалавека з Богам.
Цяжка цалкам паверыць людзям няверуючым, бо іх пазіцыю фармуе сітуацыя. Калі сітуацыя зменіцца, зменіцца таксама пазіцыя няверуючага. Такія людзі не лічацца з адказнасцю перад трыбуналам чыстай праўды. Тым часам чалавек, звязаны з Богам, адказны перад Ім. Кожнае наша слова, прамоўленае да іншага чалавека, прамоўлена ў прысутнасці Бога. Бог з’яўляецца сведкам майго слова. Падманваючы чалавека, падманваем не толькі яго і сябе, але таксама падманваем Бога. Сустракаюцца людзі, якія лічаць, што іх мана нікому не шкодзіць. Яны разглядаюць яе толькі ў гарызантальнай плоскасці, у адносінах да іншага чалавека. У такім выпадку хлусня не заўсёды павінна наносіць крыўду бліжняму. Аднак няма маны бяскрыўднай, бо кожная мана аслабляе давер, якім адорвае чалавека Бог. Калі яна нават не шкодзіць іншаму, то, напэўна, шкодзіць таму, хто хлусіць.
Вернасць праўдзе складае фундамент даверу і ўсялякіх міжчалавечых адносінаў, і перадусім фундамент сапраўднай любові. Дзе з’яўляецца падман, там знікае давер і знішчаецца сапраўдная любоў. У гэтым кантэксце можна зразумець рэзкія словы Езуса Хрыста, скіраваныя ў бок ілжывых фарысеяў. Адсюль вынікае, што ілжываму чалавеку не можа давяраць Бог. А калі Бог не можа яму давяраць, то няма мовы пра развіццё яго рэлігійнага жыцця. Скажам адкрыта, з пункту погляду развіцця рэлігійнага жыцця ў супольнасці найбольш небяспечным чалавекам з’яўляецца ілжывы фарысей. Нашмат больш шкоды прыносяць Касцёлу людзі, якія прымаюць Святую Камунію, а самі жывуць у мане, якія збіраюцца пры алтары, а самі штодня здраджваюць праўдзе, чым людзі няверуючыя, якія адкрыта змагаюцца з Касцёлам. Ілжывасць веруючых спрыяе распаду Касцёла знутры.
У нас ёсць столькі Бога, колькі ёсць любові да праўды. Калі мы сустрэнем чалавека, які ў школе Хрыста вучыцца быць верным праўдзе, то можам быць пэўнымі, што маем справу са святым. Найлепшым паказчыкам сапраўднай евангельскай святасці ёсць любоў да праўды і адвага, патрэбная для таго, каб сведчыць аб праўдзе. Гэта доказ таго, што ў сэрцы чалавека жыве Божы Дух.
