А гарбузы пралежалі бакі…

А гарбузы пралежалі бакі
I абвіліся павучынай пражай.
Здавалася – за хмарай хлапчукі
Разрэзалі гарбуз на два кускі
I ўночы Млечны Шлях
на семкі пражаць, —

такім незвычайным параўнаннем адарыў паэт Рыгор Барадулін гэты гатунак гародніны, якая карыстаецца папулярнасцю з глыбокай старажытнасці.

Жыхары некаторых краінаў даўно заўважылі яго карысныя ўласцівасці. Напрыклад, жыхары Мексікі садзілі гарбузы ўжо каля 5 тысяч гадоў таму, а першыя амерыканскія пасяленцы запякалі гарбуз на прысаку, выдаліўшы з яго семкі і напоўніўшы малаком, прыправамі і мёдам. Лекавыя якасці гарбуза падкрэсліваў знакаміты філосаф і ўрач Авіцэна, пра іх гаворыцца і ў візантыйскай сельскагаспадарчай энцыклапедыі X стагоддзя «Геапонікі». Старажытныя лекары лічылі, што гарбуз мае паслабляльнае дзеянне, а яго сокам можна паспяхова лячыць хваробы вушэй.

Увогуле ўся расліна карысная для арганізма чалавека, але ў Беларусі, асабліва ў гараджанаў, апошнім часам яна не вельмі папулярная, а дарэмна. Праўда, вучоныя да гэтай пары не могуць дакладна сказаць, што за «фрукт» гэты гарбуз — гародніна, садавіна ці ягада. Аднак без сумніву зразумела адно: грэбаваць такім падарункам прыроды не варта. Гарбуз не толькі па-восеньскі прыгожы, яркі і нават казачны, але ён таксама з’яўляецца сапраўднай скарбонкай вітамінаў. Мяркуйце самі. У гэтай расліне лекавымі з’яўляюцца ўсе яе часткі: семкі, алей з іх, мякаць, сок і нават кветкі і лісце. У мякаці звычайнага гарбуза шмат карысных рэчываў: цукар, бялковыя і пекцінавыя рэчывы, алей, арганічныя кіслоты, клятчатка, фітастэрын, карацін, вітаміны С, В1, В2, РР, макраэлементы — калій, кальцый, магній, сера, фосфар, хлор; мікраэлементы — жалеза, кобальт, марганец, медзь, фтор, цынк.

У семках — 20–50% тлустага алею, які складаецца з лінолевай, пальміцінавай і стэарынавай кіслотаў, ёсць вітаміны С, В1, В2, нікацінавая кіслата, караціноіды, лейцын, лецыцін, саліцылавая кіслата і яшчэ шмат іншых карысных рэчываў.

У гарбузовым лісці шмат аскарбінавай кіслаты, а ў кветках ёсць флаваноіды і караціноіды.

Народная медыцына рэкамендуе ўжываць вараную мякаць гарбуза пры туберкулёзе, жаўтусе, анеміі, гіпатаніі, падагры, неўрозах, халецыстытах, пры запорах, а таксама ў якасці мачагоннага сродку пры ацёках (ныркавых і вантробных). Кашкаю з сырой гарбузовай мякаці або змеленымі ачышчанымі семкамі лечаць раны, апёкі, фурункулы, дэрматыты, плямы і вяснушкі на твары. Семкі гарбуза прымяняюць у якасці сродка супраць глістоў.

Медыкі адзначаюць, што вялікая колькасць вітамінаў, а таксама комплекс цукраў у мякаці станоўча ўплываюць на біяхімічныя працэсы вантробы, а вялікая колькасць клятчаткі добра ўплывае на ўнутрыкішачна-вантробную рэгуляцыю жоўцевых кіслотаў, што мае важнае значэнне ў прафілактыцы ўтварэння халестэрынавых камянёў у жоўцевым пузыры.

Дзякуючы невысокай каларыйнасці гарбуз рэкамендуюць ужываць пры атлусценні, а таксама ў якасці дыеты пры ацёках, бо ён садзейнічае вывядзенню соляў з арганізма. Карысны гарбуз і хворым з жалезадэфіцытнай анеміяй: калі штодзённа ўжываць па 120–150 г варанага гарбуза, няма патрэбы ўжываць жалеза ў таблетках. Рэгулярнае ўжыванне гарбуза спрыяе вывядзенню таксінаў, а таксама зніжае ўзровень халестэрыну.

Карысна ўжываць гарбуз і для прафілактыкі карыеса — у ім шмат фтору. Дзякуючы вітаміну D і караціну, якога ў гарбузе больш, чым у моркве, у 5 разоў, гарбуз карысна ўжываць дзецям — ён садзейнічае іх росту, папярэджвае развіццё рахіта, а таксама паляпшае настрой. Да таго ж, клятчатка, на якую багатая мякаць гарбуза, вельмі карысная ў прафілактыцы анкалагічных хваробаў і дыябету, а вітамін С ахоўвае ад прастуды, зніжае высокі ціск.

Што датычыць семак гарбуза, то яны выкарыстоўваюцца і як сыравіна для прыгатавання тыквеола — прэпарата, які стаў вельмі папулярным у лячэнні многіх захворванняў (хваробаў вантробы, жоўцевага пузыра, язвавай хваробы страўніка і інш.).

Трэба адзначыць, што ў тых, хто ўпершыню ўжывае мякаць гарбуза, можа ўзнікнуць метэарызм, вуркатанне або нават боль у жываце. Такое здараецца, калі вы п’яце халодную ваду падчас спажывання варанай мякаці ці адразу пасля ежы. Таму карысна да гатовай стравы з гарбуза дадаваць зялёны ці сушаны кроп і кмен, якія добра ўплываюць на страваванне.

Гарбуз на 90% складаецца з вады. У якасці лекавай сыравіны выкарыстоўваюць чаранкі, плады і семкі. Нарыхтоўваюць гарбузы па часе іх даспявання (са жніўня да лістапада), захоўваць іх трэба ў халаднаватым памяшканні, якое добра праветрываецца. Семкі нарыхтоўваюць толькі са спелых гарбузоў.

Семкі выкарыстоўваюць у якасці процігліставага сродку. Іх трэба ачысціць ад шалупіння, змалоць, змяшаць з вадой і прымаць нашча. Для дарослых норма прыёму – 200 грамаў, для дзяцей – 100 грамаў. Праз дзве гадзіны пасля прыёму такога гарбузовага малачка трэба прыняць паслабляльны сродак, які дапаможа вызваліць кішэчнік ад паразітаў.

Гарбуз валодае мачагонным, лёгкім паслабляльным, процізапаленчым і абязбольваючым дзеяннямі. Пры ацёках вараць яго мякаць і ядуць два разы на дзень. Або бяруць 20 грамаў гарбузовых чаранкоў, заліваюць 0,5 літра вады і ставяць на павольны агонь на 5-10 хвілін. Потым настойваць 1 гадзіну, працэджваюць і прымаюць па 1/2 шклянкі тры разы ў дзень да ежы.

Сок мякаці ўжываюць (пасля кансультацыі з урачом) пры прастатыце, запорах, захворваннях нырак, вантробы, парушэннях абмену рэчываў. Сок прымаюць па
1 шклянцы два разы ў дзень за гадзіну да пасілку.

Пігментныя плямы можна вывесці семкамі гарбуза. Ачышчаныя і змолатыя семкі трэба змяшаць з вадой у суадносінах 1:1. Дадаць крыху мёду. Намазаць твар гэтай сумессю і пакінуць на 30 хвілін. Такую маску неабходна рабіць штодзённа, пакуль плямы не знікнуць.

Пры захворваннях жоўцевых шляхоў дапамагае і сырая, і вараная мякаць гарбуза. Яна аднаўляе функцыі вантробы пасля вострага гепатыту, дзейнічае як жоўцягонны сродак. Есці яе трэба не менш як паўкілаграма ў дзень. Неабходна таксама піць гарбузовы сок па 1/2-1 шклянцы ў дзень.

Акрамя таго, гарбузовы сок заспакойвае нервовую сістэму і паляпшае сон, таму яго карысна піць нанач. Свежы сок лепш прымаць па паўшклянкі ў дзень. Ён паляпшае дзейнасць страўніка-кішачнага тракта, дапамагае пры камянях у нырках і мачавым пузыры, павышае ўзровень гемаглабіну ў крыві, выводзіць з арганізма «шкодны» халестэрын і ўзмацняе сардэчна-сасудзістую сістэму. А тым мужчынам, якія хварэюць на прастату, народная медыцына раіць выпіваць па 1 шклянцы гарбузовага соку на працягу 2–3 тыдняў.

Духмяны кампот з мякаці гарбуза з лыжкай мёду дапаможа пры бяссонніцы, наталіць смагу і крыху знізіць тэмпературу.

Вельмі карысны і алей з гарбуза. Ён выкарыстоўваецца як прафілактычны сродак — паляпшае склад крыві, добра ўплывае на дзейнасць нырак і мачавога пузыра.

Увогуле гарбузовы алей вельмі папулярны ў краінах Еўропы, асабліва ў тых людзей, хто стараецца харчавацца правільна і карысна.

І, вядома ж, гарбуз выкарыстоўваецца ў кулінарыі. Самы просты спосаб яго прыгатавання — ачысціць ад лупінаў і семак, парэзаць на кавалкі і запячы ў духоўцы. Дадаць сметанковае масла, зяленіва і прыправы. Таксама можна змяшаць кавалачкі гарбуза з макаронамі, рысам, просам або зрабіць суп-пюрэ, выкарыстаць у гуляшах, выпечцы ці дэсертах.

Аладкі з гарбузом. Змяшаць шклянку кефіру з яйкам, соллю, 250 грамамі мукі, дадаць 150 грамаў гарбуза, нацёртага на буйной тарцы, і ўсё перамяшаць. Смажыць на алеі, на добра разагрэтай патэльні.

Ікра-гарбузянка. 1 невялікі гарбуз, парэзаны на кавалачкі, 2 дробна пакрышаныя цыбуліны, дробна парэзаныя памідоры (колькасць — па гусце). Патушыць кавалачкі гарбуза з цыбуляй і памідорамі. Можна дадаць любую іншую гародніну, прыправы, зеляніну.

Гарбуз па-грэцку. Гарбуз абабраць, разрэзаць на кавалкі і хутка абсмажыць на аліўкавым або сланечнікавым алеі, дадаць соль, чырвоны востры перац, тамат-пасту, крыху часнаку і базілік. Тушыць на малым агні, пакуль гарбуз не стане мяккі. Падаваць можна і як самастойную страву, пасыпаўшы яе дробна парэзанымі спелымі памідорамі і зяленівам (можна нацёртым жоўтым сырам) або як гарнір да мясных страваў.

Гарбузовая салата. 300 г гарбуза, 2-3 яблыкі (лепш за ўсё антонавак), 1 лімон, 3-4 лыжачкі мёду. Гарбуз нарэзаць маленькімі кубікамі, заліць мёдам, перамяшаць, пакінуць на паўгадзіны. Лімон вымыць, абдаць варам, цэдру нацерці на дробнай тарцы, змяшаць з гарбузом, дадаць сок паловы лімона (больш ці менш — па гусце). Яблыкі нарэзаць саломкай, асцярожна змяшаць з гарбузом.

Джэм з гарбуза. На 1 кг мякаці гарбуза (лепш салодкіх гатункаў) узяць тры лімоны або апельсіны. Цытрусавыя трэба добра памыць, але не ачышчаць іх, прапусціць праз мясарубку. Перакласці ўсё ў каструлю, дадаць 1 кг цукру, варыць на павольным агні 40 хвілін. Цукру можна пакласці трохі менш, а дадаць некалькі лыжак мёду. Мёд трэба класці ў джэм тады, калі ён зварыцца.

Трэба памятаць, што сыры гарбуз і свежы сок з яго могуць быць небяспечнымі для тых, у каго ёсць гастрыт, язва страўніка і дванаццаціперснай кішкі. Акрамя таго, гарбуз супрацьпаказаны людзям
з цяжкай формай цукровага дыябету.

Нядаўна вучоныя прыйшлі да высновы, што кампаненты гарбуза садзейнічаюць рэгенерацыі пашкоджаных панкрэатычных клетак, павышаючы ўзровень у крыві бэта-клетак, якія «прадукуюць» інсулін. Склад рэчываў, выяўлены ў гарбузе, нават можа замяніць ці значна скараціць штодзённыя ін’екцыі інсуліну. «Ахоўны» эфект гарбуза, як мяркуюць навукоўцы, заключаецца ў антыакісляльніках і дзеянні малекулы D-chiro-inositol, якая актывізуе выпрацоўку інсуліну.

Гарбуз даўно прымяняецца і ў касметыцы. Вось толькі некалькі парадаў. Для сухой скуры: адвараную мякаць стаўчы, дадаць аліўкавы алей (1:1), намазаць твар і праз 20 хвілінаў змыць цёплаю вадою. Тлустую скуру карысна праціраць сырымі кавалачкамі халоднага гарбуза.


Падрыхтавала
Аліна Лукашэвіч.

Мы вельмі радыя
бачыць вас на сайце
часопіса «Ave Maria».
Гэта плён працы
неабыякавых людзей,
якія з радасцю ствараюць
гэты часопіс для вас.

Падпіска
Ахвяраванні

Сайт часопіса „Ave Maria“ Мінска-Магілёўскай архідыяцэзіі Рыма-каталіцкага Касцёла ў Беларусі

Часопіс існуе дзякуючы вашым ахвяраванням. Сёння мы просім вашай дапамогі — нават невялікая сума падтрымае нас.

Падрабязней