Вялікая Пятніца

Гэты тыдзень, які хрысціяне па традыцыі называ­юць Вялікім, яшчэ раз дае нам магчымасць паразважаць над падзеямі з жыцця Езуса, аднавіць іх у памяці, зноў перажыць. Усё, пра што на працягу гэтых дзён нагадваюць нам разнастайныя практыкі пабожнасці, выразна звязана з уваскрасеннем — падмуркам нашай веры, як піша святы Павел^[1]. Аднак не спяшаймася як мага хутчэй прабегчы гэтым шляхам. Не дазволім сабе забыцца пра адну простую рэч, якая часам застаецца па-за ўвагаю: мы не можам прыняць удзел ва ўваскрасенні Пана, калі не далучымся да Яго пакутаў і смерці. Каб спадарожні­чаць Хрысту ў Яго славе напрыканцы Вялікага тыдня, неабходна спачатку паглыбіцца ў Яго ахвяру ўсёспалення, з’яднацца з Ім, памерлым на Кальварыі.

Узвышаная адданасць Хрыста сутыкаецца з грахом — рэаліяй, якую цяжка прыняць, але немагчыма адпрэ­чыць: mysterium iniquitatis^[2], невытлумачальная зласлівасць стварэння, якое з-за сваёй пыхі паўстае супраць Бога. Гэтая гісторыя старая, як чалавецтва. Узгадайма грэхападзенне нашых прабацькоў, затым — увесь той лан­цуг заганнасці, якім пазначаны шлях чалавецтва, і на­рэшце — свае асабістыя бунты. Нялёгка ўсвядоміць меру зла, заключаную ў граху, і зразумець усё тое, што кажа нам вера. Мы павінны ўлічыць, што нават у чалавечых справах памер крыўды вызначаецца станам пакрыўджанага, яго асабістай годнасцю і грамадскай вартасцю, рысамі яго характару. А праз грэх чалавек крыўдзіць Бога: стварэнне выракаецца свайго Стварыцеля.

Але «Бог ёсць любоў»^[3]. Бездань зла, якую нясе з сабою грэх, пераадоленая бязмежнаю Любоўю. Бог не пакідае чалавека. У сваіх задумах Ён прадбачыў, што для таго, каб выправіць нашыя памылкі, каб аднавіць страчаную еднасць; недастаткова старазапаветных ахвяраў: неабходна дабравольная ахвяра Чалавека, які быў Богам. Каб хоць неяк наблізіцца да гэтай неспасцігальнай таямніцы, давайце ўявім, што Найсвяцейшая Тройца, прабываючы ў няспынных адносінах бязмернай любові, ладзіць нараду і ў выніку спрадвечнага рашэння Адзінародны Сын Бога Айца прымае нашу чалавечую натуру, бярэ на сябе нашую слабасць і нашыя цярпенні, каб скончыць сваё жыццё ўкрыжаваным на дрэве.

Гэтае полымя, гэтае жаданне выканаць збаўчую пастанову Бога Айца напаўняе ўсё жыццё Хрыста, пачынаючы з Яго нараджэння ў Бэтлееме. На працягу трох гадоў, якія вучні пражылі побач з Ім, яны чулі, як Хрыстус нястомна паўтараў, што Яго ежа ў тым, каб выконваць волю таго, хто Яго паслаў^[4]. І так было ажно да таго моманту, калі пасля поўдня ў першую Вялікую пятніцу Ён прынёс сябе ў ахвяру. «І, схіліўшы галаву, аддаў духа»^[5]. Такімі словамі апостал Ян апісвае смерць Хрыста: пад цяжарам Крыжа, на якім усе віны чалавецтва. Езус памірае з-за цяжару і брыдоты нашых грахоў.

Сузірайма Пана, зраненага з ног да галавы дзеля любові да нас. Ужываючы выраз, які блізкі да рэальнасці, хоць і не адкрывае яе да канца, мы можам паўтараць
за адным са старажытных аўтараў: «Цела Езуса — гэта алтарны абраз цярпення». Калі мы глядзім на закатаванага, зняслаўленага Хрыста, на Яго нерухомае цела, якое знімаюць з крыжа і кладуць на рукі Ягонай Маці, нам можа здавацца, што ўсё гэта яскравы доказ паразы. Дзе тыя натоўпы, што ішлі за Ім, дзе тое Валадарства, надыход якога Ён абвяшчаў? Аднак гэта не параза, а перамога: цяпер Хрыстус як ніколі блізкі да моманту ўваскрасення, калі аб’явіцца слава, якую Ён здабыў сваёю паслухмянасцю. 

 

Смерць Хрыста заклікае нас да поўні хрысціянскага жыцця

Мы толькі што нанова перажылі драму Кальварыі, таго, што я асмеліўся б назваць першай і найважнейшай Імшой, цэлебраванай Езусам Хрыстом. Бог Айцец аддае свайго Сына на смерць. Езус, Яго Адзінародны Сын, абдымае бэльку крыжа, на якім Ён будзе закатаваны, і Яго ахвяра прынятая Айцом — як плён Крыжа на чалавецтва сыходзіць Дух Святы^[6].

У трагедыі крыжовай мукі Хрыста спаўняецца нашае ўласнае жыццё і гісторыя ўсяго чалавецтва. Вялікі ты­дзень не можа быць зведзены да аднаго толькі ўспаміну.
Гэта разважанне з глыбокаю пашанаю над таямніцаю Езуса Хрыста, якая атрымлівае свой працяг у нашых душах; хрысціянін абавязаны быць alter Christus, ipse Christus; другім Хрыстом, самім Хрыстом. Усе мы праз хрост сталі святарамі свайго ўласнага быцця, «каб прыносіць духоўныя ахвяры, прыемныя Богу, праз Езуса
Хрыста»^[7], каб кожнае сваё дзеянне мы чынілі ў духу паслухмянасці Божай волі і так працягвалі ў вяках місію Хрыста, Бога і Чалавека.

Менавіта праз параўнанне гэтая рэчаіснасць прымушае нас звярнуць увагу на нашу ўбогасць, на нашыя асабістыя памылкі. Але такія разважанні не павінны прыводзіць нас да роспачы, не павінны ствараць у душы скептычны настрой, уласцівы тым, хто адмовіўся ад высокіх імкненняў і мараў. Бо Пан настойліва кліча нас — такіх, якімі мы ёсць, — прыняць удзел у Ягоным жыцці, змагацца за сваю святасць. Святасць! Як часта мы прамаўляем гэтае слова так, нібы яно толькі пусты гук! Для многіх святасць з’яўляецца нават недасяжным ідэалам, шаблонным выразам у размовах пра аскетызм, але ніяк не канкрэтнаю мэтаю, не жывою рэчаіснасцю. Не так лічылі першыя хрысціяне, якія простым і натуральным чынам карысталіся словам «святыя», гаворачы пра саміх сябе: «Вітаюць вас усе святыя»^[8]; «прывітайце кожнага святога ў Хрысце Езусе»^[9].

Цяпер перад нашымі вачыма сцэна Кальварыі, калі Езус ужо памёр, але слава Ягонай перамогі яшчэ не аб’явілася. Гэта добрая магчымасць для таго, каб выпрабаваць сваё імкненне да хрысціянскага жыцця і святасці, каб актам дзейснай веры адказаць на сваю слабасць і, давяраючыся Божай моцы, зрабіць пастанову, што кожны дзень мы будзем укладаць любоў ва ўсе свае справы. Досвед граху павінен весці нас да скрухі, да больш сталага і больш глыбокага рашэння быць вернымі, сапраўды атаясамліваць сябе з Хрыстом, трываць — чаго гэта б нам ні каштавала — у святарскай місіі, якую Ён даверыў усім сваім вучням, без выключэння, і якая натхняе нас быць соллю зямлі і святлом свету^[10].

Разважанне над смерцю Хрыста становіцца запрашэннем да таго, каб мы з усёю шчырасцю ставіліся да сваіх звычайных штодзённых справаў і сур’ёзна ўспрымалі веру, якую вызнаем. Таму Вялікі тыдзень не можа быць святым перапынкам у кантэксце астатняга жыцця, у якім мы кіруемся толькі чалавечымі амбіцыямі. Ён павінен стаць для нас магчымасцю заглыбіцца ў бязмежнасць Божай любові, каб быць здольнымі сваімі словамі і ўчынкамі паказаць яе іншым людзям.

Але Пан акрэслівае ўмовы. Адну з іх, захаваную для нас святым Лукой, мы не можам абмінуць маўчаннем: «Калі хто прыходзіць да Мяне і не зненавідзеў бацькі свайго, і маці, і жонкі, і дзяцей, і братоў, і сясцёр, і нават жыцця свайго, той не можа быць вучнем Маім»^[11]. Гэта жорсткая ўмова. Вядома, слова «зненавідзець» не перадае дакладна першапачатковую думку Езуса. Так ці інакш, словы Пана — моцныя, іх нельга звесці да па­мяркоўнага «любіць менш», як часта інтэрпрэтуюць гэтую фразу, каб змякчыць яе гучанне. Гэты рэзкі безапеляцыйны выраз не таму такі жахлівы, што нясе ў сабе нейкае адмоўнае, бязлітаснае стаўленне. Езус, які прамаўляе цяпер, — гэта той самы Езус, які наказвае любіць іншых людзей, як сваю ўласную душу, які аддае сваё жыццё за людзей. Прыведзеныя словы азначаюць толькі тое, што Богу недастаткова палавінчатых рашэнняў. Іх можна тлумачыць так: «любіць больш, любіць лепш», гэта значыць, любіць не эгаістычнаю і не так ці інакш абмежаванаю любоўю: мы павінны любіць любоўю Бога.

Менавіта пра гэта ідзе гаворка. Давайце разгледзім апошняе з патрабаванняў Езуса: et animam suam. Жыццё, самую душу просіць у нас Пан. Калі мы з’яўляемся высакамернымі і самалюбнымі асобамі, калі нас ціка­вяць толькі ўласныя выгоды, калі мы імкнемся змясціць у цэнтры чужога быцця і нават у цэнтры ўсяго свету сябе саміх, то мы не маем права называцца хрысціянамі, лі­чыць сябе вучнямі Хрыста. Трэба аддаваць сябе ўчынкамі і праўдаю, а не аднымі словамі^[12]. Любоў Божая запрашае нас да таго, каб мы самастойна неслі крыж, каб адчувалі на сваіх плячах таксама цяжар усяго чалавецтва, каб кожны з нас, адпаведна з патрабаваннямі свайго стану і прафесіі, выконваў ясную і ў той жа час поўную любові волю Айца. У тым евангельскім фрагменце, які мы каментуем, Езус кажа далей: «Хто не нясе крыжа свайго і не ідзе за Мною, не можа быць Маім вучнем»^[13].

Прымем жа адважна Божую волю, без ваганняў выпрацуем пастанову будаваць усё сваё жыццё ў адпаведнасці з тым, чаму нас вучыць і чаго патрабуе ад нас нашая вера. Несумненна, нас чакаюць барацьба, цярпенні і пакуты, але, калі нашая вера будзе сапраўднаю, мы ніколі не палічым сябе нешчаслівымі, пазбаўленымі ласкі: перажываючы смутак і цяжкасці, нават фальшыва абвінавачаныя, мы будзем шчаслівыя тым шчасцем, якое натхніць нас любіць іншых людзей, каб і яны ўдзельнічалі ў нашай звышнатуральнай радасці.

  

Хрысціянін і гісторыя чалавецтва

Быць хрысціянінам не азначае мець падставу для асабістага задавальнення з гэтага; сэнс і сутнасць гэтага імя — місія. Раней мы ўжо ўзгадвалі, што Пан заклікае ўсіх хрысціянаў быць соллю і святлом свету. Рэхам гэтага наказу гучаць словы святога Пятра, які вельмі ясна апісвае гэтае заданне, карыстаючыся словамі Старога Запавету: «Вы ж — выбраны род, каралеўскае святар­ства, народ святы, люд, узяты Богам ва ўласнасць, каб абвя­шчаць цноты таго, хто па­клікаў вас з цемры ў цудоўнае сваё святло»^[14].

Быць хрысціянінам — гэта не ўмоўнасць, а боская рэалія, укладзеная ў самае нутро нашага жыцця. Яна дае нам чысціню позірку і волю, гатовую выконваць тое, чаго хоча Бог. Такім чынам, мы мусім навучыцца, што пілігрымаванне хрысціяніна ў гэтым свеце павінна ператварыцца ў няспыннае служэнне. Яно выяўляецца самымі разнастайнымі спосабамі, у залежнасці ад асабістых абставінаў кожнага чалавека, але заўсёды вынікае з любові да Бога і бліжняга. Быць хрысціянінам — гэта значыць дзейнічаць, не думаючы ні пра нікчэмныя мэты свайго прэстыжу або амбіцый, ні пра мэты, якія могуць выглядаць больш высакароднымі, напрыклад, дабрачыннасць або спачуванне чужому няшчасцю; быць хрысціянінам — гэта значыць ісці да канчатковай і радыкальнай мэты, да любові, узор якой паказаў Езус Хрыстус, аддаўшы за нас жыццё.

Сустракаюцца часам унутраныя паставы, якія з’яўляюцца вынікам таго, што чалавек не разумее таямніцу Хрыста. Напрыклад, бачыць у хрысціянстве сукупнасць пабожных рытуалаў і практык, не ўсведамляючы іх сувязі з абставінамі штодзённага жыцця, з пільнай неабходнасцю клапаціцца пра патрэбы іншых людзей і старацца выпраўляць несправядлівасць.

Мне здаецца, такія людзі не зразумелі яшчэ, што азначае факт уцелаўлення Божага Сына: таго, што Ён прыняў цела, голас і душу чалавека, падзяляў з намі наш лёс ажно да найвышэйшай ступені пакутаў, ажно да смерці. Магчыма, некаторыя людзі, самі таго не жадаючы, гля­дзяць на Хрыста як на чужынца сярод людзей.

Іншыя, наадварот, схіляюцца да думкі, што дзеля гуманнасці трэба замоўчваць некаторыя цэнтральныя аспекты хрысціянскага вучэння, і паводзяць сябе так, нібы для іх малітоўнае жыццё і няспынны дыялог з Богам з’яўляюцца ўцёкамі ад сваіх абавязкаў і свету. Яны забываюць, што менавіта Езус паказаў нам, да якой мяжы павінны даходзіць любоў і служэнне. Толькі імкнучыся зразумець таямніцу Божай любові — той любові, якая сягае ажно да смерці, — мы здолеем цалкам аддаць сябе іншым людзям і не будзем пераможаныя цяжкасцямі ці абыякавасцю.

Вера ў Хрыста, памерлага і ўваскрослага, прысутнага ў кожным моманце жыцця, асвятляе нашае сумленне, натхняе нас прыкладаць усе намаганні да ўдзелу ў колавароце падзеяў і праблемаў чалавечай гісторыі. У гэтай гісторыі, якая распачалася стварэннем свету і будзе доўжыцца да сканчэння веку, хрысціянін не з’яўляецца чалавекам без грамадзянства. Ён — жыхар горада лю­дзей; яго душа напоўненая жаданнем Бога, любоў якога мы пачынаем цьмяна адчуваць яшчэ на гэтым часовым этапе, разпазнаючы ў ёй мэту, да якой пакліканыя ўсе, хто жыве на зямлі.

Калі вас цікавіць маё асабістае сведчанне, то скажу, што заўсёды бачыў мэту сваёй святарскай і пастырскай працы ў тым, каб паставіць кожнага чалавека перад абліччам усіх патрабаванняў яго жыцця, дапамагчы яму зразумець, аб чым канкрэтна Бог просіць яго, не абмяжоўваючы ніякім чынам тую святую незалежнасць і благаслаўлёную асабістую адказнасць, што ўласцівыя хрысціянскаму сумленню. Гэты спосаб паводзінаў грунтуецца на павазе да трансцэндэнтнасці аб’яўленай праўды і на любові да свабоды чалавека. Можна дадаць, што ён грунтуецца таксама на ўпэўненасці ў тым, што гісторыя чалавецтва — гэта не нешта наканаванае. Яна адкрытая на мноства магчымасцяў, якія Бог не пажадаў звужваць.

Ісці за Хрыстом — не азначае хавацца ў святыні і паціскаць плячыма, калі гаворка ідзе пра развіццё грамадства, дасягненні або памылковыя дзеянні асобных людзей і цэлых народаў. Наадварот, хрысціянская вера вучыць нас глядзець на свет як на Божае стварэнне, і таму цаніць усё высакароднае і прыгожае, прызнаваць годнасць кожнага чалавека, створанага паводле Божага падабенства, захапляцца асаблівым дарам свабоды, дзякуючы якой мы з’яўляемся гаспадарамі сваіх учынкаў і можам — з дапамогаю нябеснай ласкі — будаваць наш вечны лёс.

Гэта было б скажэннем веры, калі б мы зводзілі яе да зямной ідэалогіі, высока ўздымаючы палітычна-рэлігійныя сцягі ў імя нібыта дадзеных Богам паўнамоц­т­ваў асуджаць іншадумцаў за тое, што яны інакш гля­дзяць на праблемы, якія па самой сваёй сутнасці могуць мець шматлікія і разнастайныя вырашэнні.

 

Паглыбляцца ў сэнс смерці Хрыста

Гэтае адступленне я зрабіў з адзінаю мэтаю — ука­заць на вельмі важную праўду, нагадаць, што хрысціянскае жыццё набывае свой сэнс у Богу. Людзі былі створаныя не толькі дзеля таго, каб будаваць як мага больш справядлівы свет; апроч усяго, мы жывём на зямлі для таго, каб дасягнуць еднасці з самім Богам. Езус не абяцаў нам ні часовых выгодаў, ні зямной славы, Ён абяцаў, што напрыканцы шляху нас чакае дом Бога Айца^[15].

Літургія Вялікай пятніцы ўключае цудоўны гімн: Crux fidelis, «Крыжу верны». У ім мы запрошаныя апяваць і ўсхваляць годную найвышэйшай хвалы барацьбу Пана, перамогу Крыжа, цудоўны трыумф Хрыста: Збавіцель сусвету, прынесены ў ахвяру, атрымлівае перамогу. Бог, які валадарыць над усім стварэннем, пацвярджае сваю прысутнасць не моцаю зброі і не часоваю ўладаю тых, хто Яму верны, а веліччу сваёй бязмежнай любові.

Пан не знішчае свабоду чалавека; менавіта Ён стварыў нас свабоднымі. Таму Ён чакае не нейкіх вымушаных адказаў, Ён жадае рашэнняў, якія выходзяць з глыбіняў сэрца. Бог чакае ад нас, хрысціянаў, такога жыцця, каб, нягледзячы на нашыя недахопы, памылкі і недасканаласці, людзі, якія знаходзяцца побач з намі, заўважалі ў ім рэха драмы любові на Кальварыі. Усё, што маем, мы атрымалі ад Бога, каб мы былі соллю, якая надае смак, і святлом, якое нясе людзям добрую вестку; вестку пра тое, што Ён — Айцец, які бязмерна нас любіць. Хрысціянін з’яўляецца соллю і святлом свету не таму, што перамагае або трыумфуе, а таму, што дае сведчанне Божай любові; і ён не будзе соллю, калі не мае сілы, каб «саліць»; ён не будзе святлом, калі сваім прыкладам і навучаннем не дасць сведчанне пра Хрыста, калі страціць тое, што з’яўляецца сэнсам ягонага жыцця.

 

Не затрымліваючыся на знешніх формах або шаблонных словах, мы павінны заглыбіцца ў тое, што адкрывае нам смерць Хрыста. Трэба, каб мы сапраўды, усёй сваёй істотай засяродзіліся на падзеях, якія перажываем у гэтыя дні: боль Езуса, слёзы Ягонай Маці, уцёкі вучняў, смеласць святых жанчын, адвага Юзафа з Арыматэі і Нікадэма, якія просяць Пілата аддаць ім цела Пана.

Давайце наблізімся, увогуле, да памерлага Езуса, да гэтага Крыжа, які ўзвышаецца над вяршыняй Галготы. Але наблізімся шчыра, стараючыся захоўваць тую ўнутраную засяроджанасць, якая з’яўляецца знакам хрысціянскай сталасці. Тады падзеі Мукі Пана — боскія і чалавечыя — пранікнуць у нашую душу як слова, што скіроўвае да нас Бог, каб адкрыць таямніцы нашага сэрца і паведаміць нам, чаго Ён чакае ад нашага жыцця.

Шмат гадоў таму я ўбачыў абраз, памяць пра які глыбока адбілася ў маёй душы. На ім быў Крыж Хрыстовы, а побач з ім тры анёлы: адзін няўцешна плакаў; другі трымаў у руцэ цвік, нібыта жадаючы ўпэўніцца, ці было праўдаю ўсё гэта; а трэці прабываў у малітоўнай засяро­джанасці. Вось праграма, якая ніколі не страціць актуальнасці для кожнага з нас: плакаць, верыць і маліцца.

Перад Крыжам няхай будзе боль за нашыя грахі, за грахі чалавецтва, якія прывялі Хрыста да смерці; няхай будзе вера, каб мы маглі паглыбіцца ў гэтую велічную праўду, што пераўзыходзіць усялякае разуменне, і захапіцца Божаю любоўю; няхай будзе малітва, каб жыццё і смерць Хрыста сталі прыкладам і натхненнем для нашага жыцця і нашай адданасці. Толькі так мы зможам стаць пераможцамі, бо ўваскрослы Хрыстус за­трыумфуе ў нас, і смерць пераменіцца ў жыццё.

 

Святы Хосэмарыя Эскрыва.

Гамілія, прамоўленая 15 красавіка 1960 года, у Вялікую пятніцу